Canlıyı cansızdan ayırt eden nedir?

‘Ruh Üzerine’ doğrudan insanı ve onun psikolojisini merkeze alan bir eser değil, Aristoteles bu konulardaki düşüncelerini ahlak ve politika ile ilgili eserlerinde dile getirir; Ruh Üzerine’nin asıl konusu doğrudan doğabilim, yani canlı doğanın bilimidir. Temel soru da bu yönde gelişir: Canlıyı cansızdan ayırt eden nedir?

Hocası Platon ile birlikte Batı tarzı felsefenin iki önemli ustasından biri sayılan Aristoteles, felsefe-bilimin fizik, gökbilim, metafizik, zooloji, mantık, siyaset ve biyoloji gibi çeşitli dallarında sistematik bir biçimde üretimde bulunan bir filozoftur. Aristoteles, bütün bu alanlara ilişkin daha önceki bilgileri tasnif ederek belirli bir sistem dahilinde gah eleştirerek sahiplenir, gah daha ileriki aşamalara taşır. Derslerini öğrencilerine genellikle yürürken vermesi dolayısıyla peripatetik (meşşai) bir düşünme geleneğine de yol açmış olan Aristoteles’in el-Kindi, Farabi, İbn Sina, İbn Rüşd gibi önemli isimler aracılığıyla İslam düşünce geleneğinde de epey etkin olduğunu yeri gelmişken hatırlatalım.

Ele aldığı her soru ve meseleyi büyük bir titizlik ve sistem içinde irdeleyen, ele aldığı meseleyle ilgili tüm olguları ve bu olgular hakkında daha önceden ifade edilmiş görüşleri bir araya toplayarak bunlar hakkındaki kendi görüşlerini temellendirip ifade etmeye, kendisinden önce ileri sürülen teorileri çürütmeye çalışan Aristoteles’in bu tutumundan hocası Platon’un görüşleri de kurtulamaz. Yeri geldiğinde, Platon’un düşüncelerinden ayrıldığı noktaları ifade etmekten çekinmeyen Aristoteles’in bu tutumuna en güzel örnek belki de Türkçe’ye Ruh Üzerine adıyla çevrilen eserinde Platon’un ruh göçü anlayışına yönelik yönelttiği eleştirilerdir. Platon’a göre ruh üç parçadan oluşan bir yapıdır; fakat Aristoteles, Platon’un bu görüşünü ruhun birliğini tam olarak kavrayamaması sebebiyle eleştirerek ruhun farklı parçalarından değil de farklı yetilerinden ve güçlerinden bahsetmenin daha doğru olduğunu düşünür. Ruhun bedenden bütünüyle ayrı, kendine ait bir hayatı olduğu düşüncesine soğuk olan Aristoteles madde ile form arasında kurduğu ilişkiyi ruhla beden arasında da kurarak beden ve ruh arasındaki ilişkiyi açıklama yoluna gider. Yine Metafizik eserinde kullandığı şekliyle potan-siyel (bilkuvve)- dinamik (bilfiil) ayrımlarına dayanarak söyleyecek olursak, Aristoteles’e göre ruh, bedenin edimselleşmesinden, bedende bilkuvve halde bulunan ruhsallığın bilfiilleşmesinden, açığa çıkmasından başka bir şey değildir. Bu anlatımlarıyla Aristoteles, beden ve ruhu iki ayrı töz olarak değil, tek bir tözün ayrı düşünülemeyecek ögeleri olarak görür.

En eski elyazması 10. yüzyıla, yani Aristoteles’ten yaklaşık 1300 yıl sonraya ait olan Ruh Üzerine’de ‘ruh’ konusunu bir canlılık bilimi içinde düşünür. Ruhu bedenin biçimi, fiili, yetkinliği addeden Aristoteles, “Ruh, yaşama gücüne sahip doğal bir cismin birinci yetkinliğidir” ifadesini kullanır. Bununla birlikte bu ontolojik aşama, bir olgunluk, yetkinlik mertebesi olduğu kadar, bir hazırlık aşamasıdır da. Neye hazırlık? Ruh, işe, işlemeye hazırdır. Hatta, daha doğru bir deyişle, ruh bizzat bu hazırlığın kendisidir. Bilkuvve halden bilfiil hale geçiş bir karşıttan karşıtına geçişken olgunluk mertebesinden sonraki aşama ne bir şey kaybetme ne de bir şey kazanma olarak görülebilir. Bir tür muhafazadır bu. Tohum bilkuvve, ağaç bilfiilken ağacın beslenmesi ve tohum vermesinin muhafaza olması gibi.

Ruh Üzerine doğrudan insanı ve onun psikolojisini merkeze alan bir eser değil, Aristoteles bu konulardaki düşüncelerini ahlak ve politika ile ilgili eserlerinde dile getirir; Ruh Üzerine’nin asıl konusu doğrudan doğabilim, yani canlı doğanın bilimidir. Temel soru da bu yönde gelişir: Canlıyı cansızdan ayırt eden nedir?

Suriye iç savaşının son iki yılı

Hemen hemen 10 yıldır süren Suriye iç savaşı şimdiden belki Bosna-Hersek savaşıyla birlikte son 50 yılın en büyük insanlık facialarından birine dönüşmüş durumda. Araştırmacı-yazar Abdülkadir Şen, 2016-2017 döneminde Suriye krizinde yaşanan Fırat Kalkanı Harekâtı, Viyana ve Astana görüşmeleri, Halep Kuşatması ve katliamı, Hama operasyonu ve Haş’di Şa’bi, Irak Ordusu ve İran tarafından ABD desteğiyle Irak’ta düzenlenen operasyonları da irdeleyerek bu dönem içinde yaşanan tüm insan hakları ihlalleri ve kimyasal saldırıları gösteren harita ve infografikleri kitabına eklemiş. Bu haliyle kitap gerek çözümlemeleri gerekse içerdiği bilgilerle krizin seyrine ilişkin tarihsel bir tutanak. Suriye, Abdülkadir Şen, Yapıbozum, 2018 

İnkarcı akımlara karşı yeni metafizik

Türkiye’de son iki yüzyılı kuşatan yenileşme hareketleri boyunca sürekli tartışma gündemimize giren konulardan biri de Batılı felsefeler ve inkarcı akımların yıkıcı tesirleridir. II. Meşrutiyet döneminde bilhassa yaygınlık kazanan materyalizm ve pozitivizm gibi akımlara karşı bu akımların dile getirdiği görüşleri yine onların dayandıklarını iddia ettikleri bilimsel ve akılcı niteliklere yaslanarak eleştiren isimlerin başında gelir Şehbenderzade Filibeli Ahmed Hilmi. Eserinde gençlerin de yararlanacağı yeni bir metafizik felsefesi ortaya çıkarmaya çalışan Filibeli bu türden yıkıcı fikirlere karşı hangi ilke ve esaslarla karşı konulması gerektiğini de göstermeye uğraşıyor. Allah’ı İnkar Mümkün müdür?, Filibeli Ahmed Hilmi, Çizgi, 2018

@uzakkoku