Kuvvetlerin kullanımında öncelik, doğrudan temsildir. Dolaylı temsil, ancak kuvvetin yapısal özelliğinin doğrudan temsile imkan vermemesi üzerine uygulanır. Yürütme kuvveti doğrudan temsile imkan verir. Temsili demokrasinin hükûmet sistemi kaçınılmaz olarak başkanlık sistemidir. Başkanlık sistemi, temsili demokrasinin amir hükmüdür.

Temsili demokrasi fonksiyonunda kişi seçmene, halk evrensel seçmen kümesine, iktidar kuvvete, normatif iktidar yasama kuvvetine, pozitif iktidar yürütme kuvvetine, negatif iktidar yargı kuvvetine, iktidarlar ayrılığı kuvvetler ayrılığına, iktidarlar bölünmesi kuvvetler bölünmesine, kolektif ve genel olan merkeze, otonom ve özel olan çevreye (çevredeki otonom birimlere) dönüşür.

Sınırlı ve dengeli olmayan iktidarlarda, güçlü iktidar türünün zorlayıcılığı ile hak ihlali oluşabileceği gibi, meşru koşullar içinde oluşmuş meşru iradenin engellenmesi ya da bozulması da söz konusu olabilir. İktidarların da sınırlı ve dengeli olabilmesi için ayrılmış olması gerekir.

Mutluluğunu özgür iradesiyle hakkaniyet içinde arama hakkı olan insanın, irade ve haktan kaynaklanan ve bu sebeple irade ve hakkın özelliklerini taşıyan, arasındaki ilişkiyi gözeten iktidarlara ihtiyacı var.

Demokrasi, insanın yeryüzü macerasında özgür iradesiyle hakkaniyet içinde mutluluğu ararken, kaçınılmaz olarak kullanmak zorunda kalacağı vazgeçilmez bir enstrüman ve bir insan hakkıdır. Peki tarihte hiçbir zaman gerçek anlamıyla hayata geçmeyen demokrasi, uygulanabilirliği olmayan bir ütopya mıdır?

Tek parti hükümetinin otoriteryen istikrarında kadir-i mutlak bir başbakan ile, koalisyon hükümetinin “demokratik” istikrarsızlığında aciz başbakanının olduğu bir sarkaca dönüşüyor parlamenter sistem. Bizim ihtiyacımız olan, otoriteryen istikrar ve “demokratik” istikrarsızlığın dışında “demokratik istikrar”. Bu ise ancak “tekil icra, çoğul denetim” ilkesiyle inşa edilen bir başkanlık sistemiyle mümkün.

“Bırak insanlar yönettiklerini düşünsünler, böylece yönetilirler.” (William Penn, Pensilvanya Eyaletinin Kurucusu)

Yargıda çoğulculukla kastedilen, yargının özellikle üst kurumlarındaki üyelerinin, dünya ve siyasi görüşleri itibarı ile çeşitlilik ve renklilik içermesi gerektiği. Geleneksel anlayışta yargı erkinin demokratik meşruiyeti yoktur, yargı erki -demokrasiye aykırı biçimde- yasama ve yürütmenin üstünde, onları denetleyen konumda ve onlardan bağımsızdır ve asla hata yapmaz kabul edilen yargının bu kabule uygun olarak haricen denetlenmesi de düşünülmez.

Başkanlık sisteminde başkanın bütçe alamaması krizi nasıl çözülür? Başkanlık sisteminde meclis başkana az para verir ya da hiç vermezse, ihtiyacı olan bütçeyi tahsis etmezse ne yapılabilir? Bu durumda sistem kilitlenmez mi?

Meşhur bir fıkradır. İskoçya’da bir trende beraber seyahat etmekte olan biri mühendis, biri fizikçi ve biri matematikçi üç arkadaş pencereden siyah bir koyun görürler. Mühendis olanı hemen atılır söze, “İskoçya’daki bütün koyunlar siyahtır” diyerek. Fizikçi itiraz eder: “İskoçya’daki bazı koyunlar siyahtır”. Matematikçi kayıtsız kalamaz ve gülerek düzeltir ikisini de: “İskoçya’da en az bir tarafı siyah olan en az bir koyun vardır”.

İdeal olan 500 vekilin tek isimli dar bölgeden salt çoğunlukla, 100 vekilin de, tüm ülke bir seçim bölgesi olmak üzere, dar bölge seçimlerinin 1. tur oylama sonucundaki oranlar esas alınarak “en yüksek kalanlı tam nispi temsil” ile seçildiği karma sistemdir.

Başkanlık sisteminin başkanı her ne kadar halk tarafından doğrudan ve yarıdan fazla oyla seçilmiş olsa da bu, başkanın görev süresi içinde her istediğini yapabileceği anlamına gelmiyor. Başkan, her icraatı ve atacağı her adım için halkın yarısından fazlasının iradesine mutlak manada sadık bir meclisin, yani bir anlamda halkın en az yarısından fazlasının onayını almak zorunda.

Silahlı kuvvetler içinde kapsamlı bir reform için evrensel tecrübeyi izlemek ve sivil-asker ilişkilerinin demokratik dünyada nasıl düzenlendiğine bakmak gerekiyor. İşte bu noktada, Amerika Birleşik Devletleri’ndeki yapı ve işleyiş, incelenmesi gereken önemli bir örneği ifade ediyor.