Geçtiğimiz yüzyılın çözümlenmeyen sorunları, bir türlü selamete kavuşturulamayan iç çatışmalar, bitmek tükenmek bilmeyen ihtilaflar ve kavgalar, 100 yıl sonra Ortadoğu’yu sarsmayı sürdürüyor. Bu, bizi mantıksal olarak şu noktaya götürüyor: Bugün İslâm dünyası makul ve uygulanabilir reçeteler üretemezse, 100 yıl sonra bu bölgede yaşayacak olan insanlar, yine aynı problemlerle boğuşmaya devam edecek. Neleri kaybedeceğimizi, neleri kaybettiğimizi düşünerek tahmin edebilirsiniz.

Özellikle başkent Trablus’u denetimi altında tutan ‘İslamcı’ grupların yarattığı rahatsızlık, öyle görünüyor ki, DAEŞ’le mücadele etme bahanesiyle Libya’yı bombalamaya başlayacak olan ülkelerin, güçlerini ve desteklerini Tobruk tarafına kaydırmalarına yol açacak.

Rus uçağının düşürülmesi, sadece Türkiye-Rusya ilişkilerinin yeni bir seyir alması anlamına gelmiyor. NATO’nun doğuya ve güneye doğru genişleme sürecinin hızlanmasından Putin’in Suriye’de sınırlarını fark etmesine kadar çok sayıda neticesi oldu bu olayın. Hatta Suriye’nin üçe bölünmesi planlarını bile belli oranda geciktirdiğini söylemek mümkün.

ABD, dünyadaki ‘emperyalist hedefler’e saldıranların çoğunlukla Arap aleminden kendine çıkış noktası bulduğunu, İran cephesinin ise özellikle sadece İsrail’e odaklandığını, onda da saldırılarını daha çok teorikle sınırlı tuttuğunu not ediyor olmalı. Tahran’dan dünyayı izleyen Fars siyasetçiler, Batılılara saldırılarda bulunanlar hep Arap çıktıkça, “Bakın, gördünüz mü? İşte bölgedeki müttefiklerinizin ürettiği zihniyet” diyerek koltuklarına yaslanıp, kahvelerinden bir yudum daha alıyor olmalı.

“İran tehlikesi”, Yemen meselesinde, petrolden daha düşük bir yoğunluğa sahiptir. Yukarıda aktarılan William Cleveland’in satırlarından da açıkça anlaşıldığı üzere, Yemen bağlamında yaşanan krizler, tamamen Bâbu’l-Mendeb’i kimin kontrol edeceğiyle ilgilidir. Ve bu krizler, yeni çıkmış değildir. Dün Sovyetler’in desteklediği Marksistler’in ya da Mısır’ın desteklediği cumhuriyetçilerin yerini, bugün İran’ın desteklediği Hûsiler almış görünüyor.

Mısır’da ordu, milyarlarca dolarlık işlem hacimlerine sahip dev sanayi tesisi, fabrika ve işletmelerin sahibi devasa bir holding olarak da işlev görüyor. Sıradan Mısırlı için, ordu aynı zamanda ülkenin içinde bulunduğu ekonomik darboğaza çözümler de üretebilecek kolektif bir aklı temsil ediyor.

Suriye’de ‘devrim’in kan banyosuna dönüşmesi ve Esed rejiminin böylesine direnebilmesi sadece İran ve Rusya’nın desteğiyle açıklanamaz. Sürecin uzamasının en önemli nedeni, Esed’in yerine konulabilecek bir aktörün, kadronun ya da hareketin olmaması.