Travmalar DNA’mıza kaydediliyor

Son çalışmalar travmatik olaylarının izlerinin DNA’mıza kaydedildiğini, gelecek kuşakları da etkileyebildiğini gösteriyor. Psikiyatrist Doç. Dr. Önder Kavakcı, travmatik olayların önlenmesi ya da etkilerinin çabuk fark edilip tedavi edilmesinin hem bu kuşağı hem de gelecek kuşakları kurtarabileceğine dikkat çekiyor. Kavakçı’ya travmaların ruh ve beden sağlığımızı nasıl etkilediğini sorduk.

Psikiyatrist Doç. Dr. Önder Kavakcı 

Yaşadığımız acılar, kayıplar bizde nasıl izler bırakır? 

Yaşadığımız acıların kimde ne kadar hasara yol açacağı kişiden kişiye değişir. Olayın büyüklüğü, hazırlıklı olup olmamamız, yaşımız, genetik özelliklerimiz sonuçları değiştirebilir. Olay sırasında ya da sonrasında alınan destek, güçlü sosyal ilişkilerinin varlığı, zeka, olay öncesindeki ruhsal ve bedensel sağlıklı oluş kişinin baş etme gücünü arttırmaktadır. Olay karşısında yapayalnız olmak, mücadele edememek, pasif, çaresiz kalmak yaşanacak sıkıntının büyüklüğünü arttırırken, aktif mücadele edebilmek olaydan büyüyerek çıkmayı sağlayabilir. 

Travma ile karşılaştığımız dönem de önemlidir. Çocuklar travmatik yaşantılar karşısında daha savunmasız olabilirler. Çocukluk çağında aşırı zorlayıcı yaşantılar ki bunlara toksik stres deniliyor, beyinde kalıcı hasara ve çeşitli beyin bölümlerinin yeterince gelişememesine yol açabilir. Bu da daha sonra yaşanabilecek stresli yaşam olayları karşısında bireyin başa çıkma becerilerini azaltır. Bedenin stresle başa çıkma düzeninin aşınmasına ve çeşitli hastalıklara yatkınlaşmasına neden olabilir. 

Yakın geçmişte üst üste terör saldırıları ve kanlı bir darbe girişimi yaşadık. Bu tür durumlarda nasıl bir rehabilitasyon sürecine ihtiyaç duyulur? 

ABD’de özellikle 11 Eylül saldırısından sonra oldukça fazla araştırma yapıldı ve terör olayları gibi genel toplumu etkileyen olayların ciddi bedensel sonuçları olduğu gözlendi. Tanık olmak, olayda yakınlarını kaybetmek ruhsal ve bedensel etkilenmeyi arttırıyor.

İnsanın kolayca üstesinden gelemeyeceği aşırı zorlayıcı olaylar, örneğin şiddet, işkence, terör, ciddi kazalar, ölümün kıyısından dönme, cinsel saldırı gibi durumlara travma diyoruz. Bu tür olay yaşayanlarda çeşitli psikiyatrik tablolar görülebilir, en bilineni Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB)’dur. Bu tür durumlarda sigara, alkol ve madde kullanımı çok artar. Çeşitli çalışmalar travmatik ve zorlayıcı olayların intiharları belirgin olarak arttırdığı da gösterilmiştir. 

ACILAR DNA’YA KAYDEDİLİYOR

TSSB ile ilgili son yıllarda yapılan çalışmalar, bu durumun bedenin strese yanıt mekanizmasını bozduğunu, kronik strese yol açtığını, ronik stresin de birçok bedensel hastalığı tetiklediğini ortaya çıkarmaktadır. Kalp ve damar sistemi hastalıkları, kanser, mide, bağırsak hastalıkları, şeker hastalığı, kronik ağrılar gibi birçok durum bozulan stresle başa çıkma mekanizması ile açıklanabilmektedir. Yakın dönem çalışmalar yaşanan travmatik olayların izlerinin DNA’mıza kaydedildiğini, gelecek kuşakları da etkileyebildiğini gösteriyor.

Bu tür travmaların tedavisiyle ilgili ne tür çalışmalar yapılıyor?

Ülkemizde travma ile ilgilenen araştırmacıların sayısı artıyor. Özellikle savaş mağdurları ve mülteciler üzerine çalışan arkadaşlarımız var. Bu gruplarda TSSB ve depresyon tanılarının oldukça yüksek olduğunu ortaya çıkardılar. Bu da yakın gelecekte bu tür olaylardan etkilenenlerde bedensel hastalıkların da çok fazla görüleceğini işaret ediyor. 

Ülkemiz travmaların çok sık yaşandığı bir coğrafya. Şiddet şiddeti, suç kurbanlarını ve ardından da yeni saldırganlarını doğuruyor. Çok ciddi rehabilitasyon çalışmalarına ve bir an önce normalleşmeye, tehlike algısından kurtulmaya ihtiyaç var. Toplumsal uzlaşma yollarını aramak, farklı bakış açılarına nefes alacak ortamlar yaratmak da çok önemli. Travma ile bugün karşılaşmıyoruz, insanlık tarihi boyunca hep vardı, şimdi bununla baş etmenin tıbbi yollarını biliyoruz. 

“Ruh sağlığı çalışanları olarak, 15 Temmuz darbe girişimi ve ardından yaşananlar ile ilişkili birçok başvuru aldık. Siyahla beyazı ayırt etmenin zor olduğu bir dönemdi. Sosyolojik, psikolojik olarak etkilerinin uzun yıllar sonra daha nesnel değerlendirilebileceğini düşünüyorum.”