İstanbul’u sevmenin dört hali

Edebiyatın istanbul’u

Beşir Ayvazoğlu, kadim anlatıların “Anasır-ı Erbaa” dedikleri dört unsuru esas alarak tasnif etmiş yazılarını. Toprak, su, hava ve ateş; kitabın bölümlerini teşkil ediyor. Evliya Çelebi’den bugüne uzanan edebiyatta İstanbul’u ve İstanbul edebiyatını özetlemekle kalmıyor keyifle üsluplaştırıyor. Koca Mustafa Paşa’yı, semti semt yapan Sünbül Sinan’dan Yahya Kemal’in şiirinden Tanpınar’ın Huzur’una edebi yansımalarıyla ilmek ilmek anlatıyor mesela.

Fethin sembol semtlerinden biri olan Eyüp’ün batılılaşma döneminden itibaren edebiyata yansımalarını Mai ve Siyah romanından başlatan Ayvazoğlu, Pierre Loti’nin etkilerini anlatarak, Eyüp’te doğan ve bir daha uğramayan yazarlarımızı; Eyüp’e gömülmeyi reddeden ancak defnedildikten çok sonra vasiyetindeki mezarlığa kavuşan şairimizi öğreniyoruz kitaptan. Ahmet Haşim’in Eyüp Sultan ile Halid bin Velid’i karıştırdığı bir yazı kaleme aldığını da Eyüp’te doğan, Eyüp’ten bahseden ve Eyüp’te defnedilmiş bunca edebiyatçımız varken semtin Pierre Loti’yi merkeze alınarak anlatılmasının nasıl bir talihsizlik ve tarihsizlik olduğunu da bu kitabın satırlarından okuyoruz. Beşir Ayvazoğlu, bir müfredatı zihinden zihine nakleden pedogojik bir araç olarak inşa etmiyor metni. Edebi bir metni okumanın keyfini her satırda yaşamaya devam ediyoruz.

Kütüphane yazdıracak kitap

Edebiyat, sadece edebiyattan ibaret değil elbette. İstanbul’u edebiyat bağlamında okurken batılılaşma dönemimizin reddi miras politikasının ete kemiğe bürünmüş haline de şahitlik ediyoruz. II. Abdülhamit’in kütüphanesinin yağmalanmaktan kurtarılmasından Mili Şef İsmet İnönü’nün villasına dek pek çok siyasi detay Bir Ateşpâre Bin Yangın’ın unsurları arasında yer alıyor. Mesela kitabın Ayasofya ile ilgili sayfaları, başlı başına bir kitap olacak nitelikte bilgilere ev sahipliği ediyor. Bu başlı başına kitap olma meselesi metnin uzunluğundan ziyade yoğunluğu ile ilgili bir durum. Metnin işaret ettiği kişi ve metinlere ulaşan bir yazar pekala müstakil bir Ayasofya kitabına imza atabilir. Beşir Ayvazoğlu’nun bu kitapta kaleme aldığı pek çok bahis için de benzer bir tespitte bulunabiliriz. Bu yüzden de Bir Ateşpâre Bin Yangın için kütüphane yazdıracak bir kitap diyebiliriz rahatlıkla.

İstanbul’un içilen ve yolculuk edilen suları, mevsimleri… Dört unsur bir bir anlatılırken söz ateşe gelince bir yangın düşüyor şehre… İstanbul’un sadece mimarisini değil sosyal ve kültürel hayatını derinden etkileyen yangınlarını anlatan bu bölüm; yerli ve yabancı yazarların, şairlerin yazdıklarında yangınların izlerini araştırıyor. Yangınla ilgili edebiyatın rahatsız edici boyutundan bahsetmem gerek. Mesela Recaizade Ekrem Bey’in “Yangın olsa ısıtsam vücudumu” yahut Abdülhak Hamid’in “Ah, bir yangın olsa da biraz aydınlık görsem” gibi tedirgin edici mısraları da var bu seçmede…  

İstanbul’un yangınları bahsinin asıl önemli yönü ise hafızasızlığımız. Maddi yangınlardan sonra küllerinden yeniden doğan şehrin, zihin yangınlarından sonra bir daha eski halini alamaması meselesi sadece bu bölümün değil kitabın da ana temaları arasında yer alıyor.

İstanbul muhipleri cemiyeti

Bir Ateşpâre Bin Yangın’ı okumak, bana İstanbul’un edebiyattaki yansımalarını okumak hiç kurulmamış “İstanbul Muhipleri Cemiyeti”nin üye listesine göz atmak gibi de geldi. Bu isimde bir kitap yazılacak olursa pek çok kaynağını Beşir Ayvazoğlu’nun yazdıklarında bulacağı kesin gibi…

Bir Ateşpâre Bin Yangın; başka başka yazarlara, okumalara açılan bir büyük kapıya benziyor. Sadece okunup geçilecek bir kitap değil, uzun bir okuma macerasının eşiği…

Bu eşikten geçmekte fayda var vesselam!