Kadim hadis kitabı Muvatta’nın analizi

Yrd. Doç. Dr. Ebubekir Sifil, Muvatta Nüshaları Muhteva Analizi isimli eserinde, tasnif edildiği günden itibaren büyük bir alâkaya mazhar olan İmam Mâlik’in Muvatta’ının; erişebildiği bütün materyalleri kullanarak farklılık ve ortak noktalarına dair mufassal bir çalışmayı ilim âlemine arz ediyor.

Eserin birinci bölümünde: Muvatta’nın kaleme alınış hikâyesiyle beraber, telif tarihiyle alâkalı farklı görüşler tahlil ediliyor. Kitabın nüsha ve râvileri, matbu nüshalar, kitap üzerine yapılan çalışmalar ve bu çalışmaların farklı nüshalarına da ışık tutuluyor.

İkinci bölümde: Genel olarak Muvatta nüshaları arasındaki farklılıklar, rivâyet senetlerinde ve metinlerinde görülen farklılıklar anlatılıyor. Son bölümünde ise, ihtiva ettikleri hadîs miktarı bakımından Muvatta nüshaları arasındaki farklılıklara üç âlimin tespitiyle temas ediliyor.

Kaleme alındığı tarihten itibaren, her esere nasip olmayan bir ilgi ve teveccühle karşılanmış bulunan Muvatta’, vefatına kadar İmam Mâlik’ten çok sayıda insan tarafından okunup çoğaltılmış ve bunun neticesinde ortaya bol miktarda Muvatta’ nüshası/versiyonu çıkmıştır.

Kitapta yer alan Muvatta râvileri hakkındaki tespit mânidar gözüküyor: el-Ğafıkî’nin Müsnedu’l-Muvatta’ından 12, Kâdı İyâd’ın Tertîbu’l-Medârik’inden bu 12 ravi dışında 45 isim daha eklenmiş yani ravilerin sayısı 57, İbn Nâsıriddîn’in İthâfu’s-Sâlik bi Ruvâti’l-Muvatta an Mâlik’inden İbn Asâkir’in 21’ini zikrettiği ravilere 58 isim daha ilâve ederek el-Muvatta ravilerinin sayısını 79’a çıkarmıştır ve bu sayede 57 ravinin içinde olmayan 31 isim daha eklenince sayı 88, Muhammed Mustafa el-A’zamî de bu listede yer alan 88 isme 20 isim daha ilâve ederek el-Muvatta’ ravilerinin adedini 108’e çıkarmıştır. Yani günümüzde İmam Mâlik’in rahle-i tedrîsinden geçerek el-Muvatta’ı bizlere nakleden 108 âlimin mevcudiyetini isimleriyle biliyoruz.

SAĞLAM BİR REHBER

Bu nüshalar arasında ihtiva ettikleri hadîslerin sayısı, isnad ve metinlerin durumu, İmam Mâlik’in fıkhî istidlallerinin ne kadarına yer verdikleri gibi hususlarda birtakım farklılıklar mevcuttur. Meselenin önemine binaen bu farklı nüshaların mukayesesi hususunda zaman içinde çok sayıda çalışma yapılmıştır. Gerekel-Muvatta’ât (Muvattalar) ismiyle yapılan müstakil çalışmalar, gerekse el-Muvatta’ üzerine yazılmış bulunan tafsilatlı şerh çalışmaları bu sahada geniş bir literatur oluşturmuştur. Yazar bu çalışmasında,  ihtiva ettikleri hadîs miktarları ve bu hadîslerin sened ve metinlerindeki ihtilaflar noktasında ulaşabildiği bütün kaynakları kullanarak muhtelif el-Muvatta’ nüshaları arasındaki farklılıklar üzerinde önemle durmuştur.