Medeniyet bedeniyete evriliyor

Sertaç Timur Demir 1982 Erzurum doğumlu. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi’nde öğretim üyesi. Modernite, kültür, beden, sinema ve medya üzerine disiplinlerarası çalışmaları mevcut. Röportaja konu olan 80 sayfalık Ten Medeniyeti isimli kitabı yaklaşık üç yıllık emeğin mahsulü. Aklında “Medeniyetin Teni”ni yazma fikri de var.

 

l “Ademiyet ve medeniyet” kitabın ana meselesi. Sizi bu konuda yazmaya sevk eden saikler neler? 

 

Aklım erdiğinden beri, ne olduğumla ne olmam gerektiği arasındaki uçurumun kışkırttığı sorularla hep bir hesaplaşma halindeyimdir. Aslında buna, bir tür zindanda olduğunu bilme ıstırabı da denebilir. Zindandan kurtulma arzusu elbette bu ıstırapla iç içe. Gelgelelim ben’i ve biz’i idrak etme mücadelesi eninde sonunda bedene, bedenlerimize dayanıyor. Ademiyet için de medeniyet için de beden, hem özgürleşme hem de esaret aracı. Beden, tabiri caizse, ölmeden önceki cennetimiz ve cehennemimiz. Bizlerse arafta kalanlarız ve kitap esasında araftakilere sesleniyor. Hiç şüphesiz bir metnin, çekici görsellikler üzerine inşa edilmiş bol ödüllü bir oyunu bozması güçtür. Fakat bunu denemek... İşte kitap bunu deniyor, buradan hareket ediyor. 

 

l “Bedenileşen toplum” ifadesinden ne anlamalıyız? Modern kültür bedeni medenileşme ile nasıl ilişkilendirir? 

 

Tenin tine dair erdemleri üstlendiği bu çağda, medeniyetin bedeniyete evrildiği ima ediliyor bu ifadeyle. Yani muhtevanın yitimi. Metafiziğin tensel göndermelere sıkışması. Yaşamın yüzeylerden, sunumlardan ibaretleşmesi. “İnce olmak” dendiğinde nezaketten ziyade; fit olmanın akla gelmesi mesela. Zamanın ve bütçenin bedenin sentetik ihtiyaçlarına göre yapılandırılması. Kendiyle yüzleşmek dendiğinde aynaya bakılması. Dahası toplumdaki herkesin bir diğeri için aynaya dönüşmesi. Sokağın vitrinleşmesi yani. Bu ayna-vitrinde tenin detaylarındaki sonu gelmez kusurları yakalamak ve bunları gidermeyi bir ademiyet şartı, bir medeniyet gereği olarak telakki etmek. Yaşamak için sağlıklı olmak değil; sağlıklı olmak için yaşamak ve böylece ölümün ürkütücü gölgesinden kaçmak. Ölümü gündelik yaşamın, lügatin ve mekânın dışına itmek. Tüm bunlar “ten medeniyeti”nin geçici mukimleri olarak bizlerin trajik hikâyesidir.

 

l Kadim medeniyetler beden için ne söyler peki? Bu ikisi nasıl zıtlıklar barındırır?

 

Bugün hep bir ağızdan kusursuz beden efsanesini ululayan modern kültürün karşısında; varlığın kemalâtı için beden-merkezli yaşamdan vazgeçmeyi vazeden bir medeniyet anlatısı vardır. Bunlardan ilki “beden için yaşama”yı önerirken; ikincisi “beden içinde ama bedene rağmen ve bedene karşı yaşama”yı salık verir. İlki mutlu yaşamı, ikincisi iyi yaşamı önceler. “An’ı yaşa” dendiğinde; ilki hazcı aceleciliği, ikincisi ise doğruculuğu gündeme getirir. İlkinde “özel mülkiyet” gibi kurgulanan beden bireye dönükken; gelenekte ise “emanet” olarak kamusallık içindedir. Modern kültür ölümle arasına devamlı zihinsel mesafeler örerken; kadim medeniyet ölümün kaçınılmazlığını endişeyle değil; hikmetle ele alır. Hususen tasavvufa gönderme yapan bu hikmet arayışına göre beden, faniliğin ve aldanmanın sembolüdür. Ayrıca modern kültürde “uyum”u ifade eden beden, gelenek nazarında ise insan olma merhalelerinde aşılması müşkül ve elzem bir basamak olarak görülür. Ama insan-ı kâmil olma yolculuğunda dünyevilik ve uhrevilik temayüllerinin çarpıştığı kaygan ve yorucu bir basamak.

 

l “Mahremiyetin çözülüşü teşhirci toplumun zaferi değil; yitimidir; çünkü gizlenecek bir şey kalmadığında gösterilecek de bir şey kalmamış demektir”, demişsiniz kitabınızda. Beden endüstrisi bu krizi aşabilir mi?

 

Yalnızca endüstri değil; beden ve daha mühimi insan da krizde. “İnsan kimdir” sorusunu yeniden sormayı haklılaştıran bir belirsizlik içindeki çağdaş kültür devasa bir akıntıya kapılmış gibi. Hızı belli ama ya yönü? Tarihin bu evresine kadar gözlemlediğimiz şey şudur: Her özgürleşme girişimi, umut verici vaatlerinin aksine, verdiklerinden fazlasını almıştır. Yani kentli, korunaklı, iyi beslenen, alımlı ve modifiye bedenlere sahip olmak, anlık keyifler dışında, pazarlanan mutlak özgürlüğü de sahici mutluluğu da temin edememiştir. Çıkmaz sokağın da sonu. Artık insan için geri dönmekten, yitirdiğini kaybettiği yerde aramaktan başka bir çare yok gibi. İntiharlar, anti-depresanlar, otantik kaçış güzergâhları ya da organik gıdalar modern bireyi ferahlatmaya yetmedi, yetmiyor.