Mezun vermeyen mektep: Marmara Kıraathanesi

Cem Sökmen’in kaleme aldığı ve İBB ile Kültür A.Ş.’nin katkılarıyla çıkan Marmara Kıraathanesi Beyazıt’ta Bir Hayat Sahnesi kitabı 1950’li yıllardan 1980’li yıllara ışık tutan önemli bir yapıt. 

Sol baştan; Şoför Kamil, Celal Er, Hazim Yivlik, Köse Zeki, Yumuşhan Günay 

PROF. DR. ABDULLAH UÇMAN: ÖZÜMÜZDE SÖZLÜ KÜLTÜR VAR 

Bizim geleneksel kültürümüz şifahi bir kültürdür. Biz nedense yazmayı değil, konuşmayı seven bir milletiz. Sözlü kültürün mekânları da eskiden tekkeler, dergâhlar ve kahvehanelerdi. Tanzimat’tan sonraki yıllarda Beyazıt’ta Sarafim Kıraathanesi, mütareke yıllarında da Nuruosmaniye’deki İkbal Kıraathanesi aynı şekilde devrin aydınlarının buluşma yeriydi. Marmara Kıraathanesi’nden önce Beyazıt Meydanı’nda Küllük diye bir mekân vardı. Küllük’ün yıkılmasının ardından buraya gidenler Marmara Kıraathanesi’ne devam ettiler. Marmara’nın orkestra şefi rahmetli tarihçi Ziya Nur Aksun idi. Hemen yanı başında rahmetli Erol Güngör, Prof. Nuri Karahöyüklü olurdu. Bunlardan başka Ali İhsan Yurd, Sahaflar Şeyhi Muzaffer Ozak, Mehmet Şevket Eygi, arada bir görünen Abdullah Öztemiz Hacıtahiroğlu, Mehmet Genç, Filozof Cemal, Hilmi Oflaz, Das Mehmet, Mehmed Çavuşoğlu, Yurdakul Dağoğlu, Ahmet Nuri Yüksel, Ahmet İyioldu, Erdinç Beylem, M. Niyazi Özdemir ve Mustafa Miyasoğlu Marmara  Kıraathanesi’nin konuklarındandı. Genellikle akşam ezanından sonra Ziya Bey’in kıraathaneye gelip yerini almasıyla yavaş yavaş etrafındaki halka genişlerdi. Ben de 70’li yıllarda fakülteden mezun olduktan sonra buraya gitmeye başladım. Bizim gibi çömezler bir kenara ilişir, uzaktan da olsa Ziya Bey’i pür-dikkat dinlerdik. Marmara cemaati ile 1972 yılının Eylül ayında, Osmanlı Devleti’nin kuruluşu dolayısıyla Söğüt’te yapılan geziye gittim. Sohbet, musiki ve samimi bir dostluk havası içinde bu gezilerin bende bıraktığı etkiyi hâlâ unutamıyorum. Bir dönem kıraathanenin sahibi değişti ve yavaş yavaş dağılma süreci başladı. Müdavimler, bir süre Çemberlitaş’ta Milliyetçiler Derneği’nin köşedeki küçücük odasında, bir süre de Ziya Bey’in Karaköy’deki matbaasında sohbetleri sürdürdü. Daha sonrada tamamen dağıldı. Beyazıt’ta Beyazsaray’da Enderun Kitapevi’nde de bu tür sohbetler yapılıyordu. Burada koro şefi rahmetli Ali İhsan Yurd hoca idi. Ramazan aylarında Cumartesi günleri dükkânın önünde iftar sofraları kurulur; İsmail Bey geleneğe uyarak iftara gelenlere diş kirası verirdi. Geçtiğimiz iki yıl öncesine kadar Cağaloğlu’nda Çatalçeşme Sokağı’nda Mehmet Varış’ın Kitabevi’nde bu gelenek devam etti. Bizde maalesef kurumlaşma olmuyor; Marmara Ziya Bey ile, Enderun İsmail Bey ile kaimdi; onlarla beraber bu mekânlar tarihe karıştı. Hayat değişti kıraathanelerin yerini kafeler aldı. Millet Kıraathaneleri tekrar canlandırmak güzel olur. Ancak önceden ayrıntılı bir hazırlık yapmak gerekir. Yukarıda sözünü ettiğim mekânların bir ruhu vardı; yani bu tür mekânlarda sadece masa, sandalye, gazete, kitap, bilgisayar bulundurmakla o ruhu veremezsiniz. Hasbî olarak, herhangi bir karşılık beklemeden bir ruh verilebilirse, mekânların faydalı olacağına, yeni nesillerin buralardan feyz alabileceğine inanıyorum.

Marmaratörlerin gelenekselleşen Söğüt gezilerinden bir kare. Ziya Nur Aksun’un başlattığı her Eylül ayında gerçekleşen gezilerde Osmanlı Devleti’nin kurulduğu yerler ziyaret edilir ve sohbetler yapılırdı.