Tarihin tozlu sayfaları şifahanede hayat buluyor

Gazeteler, dergiler, haritalar, el yazması ve matbu kitaplar, gravürler, ferman ve beratlar, afişler… Kimi 15’inci yüzyıldan kalma kimi de yakın geçmişten. Ülkemizde yazma eserlerin restorasyon çalışmalarına ilk olarak, Süleymaniye Kütüphanesi bünyesinde 1956 yılında kurulmuş olan ‘Cilt ve Patoloji Servisi’nde başlandı. İlk adımları o zaman atılan restorasyon çalışmalarını bugün birkaç kurum ilerletiyor. Bu kurumlardan İBB’ye bağlı Atatürk Kitaplığı ile Kültür ve Turizm Bakanlığına bağlı Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, bu belgelerin restorasyon ve konservasyonlarını gerçekleştirerek, gelecek nesillere aktarıyor. Şimdilerde Osmanlı Dönemi’nde modern tekniklerle basılan ilk atlas olan Atlas-ı Cedid üzerinde çalışan Atatürk Kitaplığı ve 15’inci yüzyıldan kalma canlılar alemi ansiklopedisi Keşfü’l Beyân Sıfât-il-Hayavan’ı restore eden Kitap Şifahanesi’ni ziyaret ettik.

Bir çalışmaya başlamadan önce doğru teşhisin çok önemli olduğuna değinen Atatürk Kitaplığı Bölüm Koordinatörü Nergis Ulu “Restore edeceğiniz malzemeyi çok iyi tanımalısınız. Hasarlarını iyi bilmeniz, üzerinde yazılı, basılı ya da çizilen kısmını iyi tanımanız gerekiyor. Çünkü her şey doğru teşhis ile başlar. Teşhisi koydunuz, tedaviyi de biliyorsunuz ama elinizde o imkân yok. O zaman kendi imkânlarınız ölçüsünde bir tedavi yöntemi çizmelisiniz” diyor.

Şimdiye kadar 620 bin sayfayı hayata döndürdüklerinden bahseden Ulu, eserlerin restore edilme sürecini şöyle anlatıyor: Öncelikle eserde sulu ya da kuru yöntemlerle temizlik işlemi yapılıyor. Belli bir asidi varsa onu normale indiriyoruz. Herhangi bir bakterisi, mantarı, mikroorganizması varsa dezenfekte ediliyor. Bazen belge çok güçsüz oluyor, o süreçte de mekanik dayanıklılığını arttırıyorsunuz. Temel işlemler var ama bu durum her eserde farklılaşabiliyor. Eğer bir restorasyon yapıyorsanız, bu kesinlikle belirgin olmalı. Kağıt, harita ya da başka bir eserin restore edildiği belli olmalı. Orijinalliğini bozmadan, materyalin yapısına uygun doğal malzeme kullanıyoruz. En büyük sıkıntımız, ülkemizde bu işin malzemesinin olmaması. 

FERMAN VE BERATLER…

Kaybolmuş yazıların ya da görsellerin tamamlanma sürecini sorduğumuz Ulu, “Kamu malı olduğu için o anlamda herhangi bir müdahale edemiyoruz. Mesela bir yazma eser ya da ferman tamamlayacaksanız, tek bir nüsha olduğu için tamamlayamazsınız. Ama devamlılığı olan bir desen varsa onun devamını bildiğiniz için tamamlama yapılabilir” diyor ve ekliyor: Eserlerin tamir edilme süresi ortalama en hafif hasarlı bir kitapta üç ila altı ay arasında sürüyor. Müteferrika baskısı eserleri en uzun süren eserlerdendi. İstanbul’un ulaşım haritası da yedi-sekiz ay kadar sürdü.

Enver ve Fahrettin Paşa ve Bezm-i Alem Valide Sultan’a ait arşivleri restore ettik. İstanbul’un tarihi ile ilgili her türlü dokümanı da alıyoruz.