Yeni nesil FrankensteIn’ın hayali gerçek olacak mı?

İtalyan cerrah Sergio Canavero’nun bir bomba gibi ortaya attığı iddia kafaları karıştırdı. “Kadavra üzerinde kafa nakli başarılı oldu. 2018’de insan üzerinde de yapacağım” diyen Canavero gerçekten bunu yapacak teknolojiye sahip mi yoksa bir ütopyadan mı söz ediyor? Aklımızdaki sorulara geçmişten ve bugünden cevaplar aradık. Üsküdar Üniversitesi NPİstanbul Beyin Hastanesi Beyin, Sinir ve Omurilik Cerrahı Prof. Dr. Kaya Aksoy’un kapısını çaldık. 

Organ nakilleri konusunda hemen herkesin bir fikri var. Özellikle karaciğer ve böbrek nakli yaygın ve başarı oranı çok yüksek. İmkansız görünen yüz nakli bile artık olağan geliyor. İtalyan cerrah Sergio Canavero’nun gündeme getirdiği kafa nakli konusunda bizi aydınlatan Beyin, Sinir ve Omurilik Cerrahı Prof. Dr. Kaya Aksoy, “Hastalıklı bir beden ve sağlam bir beyin ile beyin ölümü gerçekleşmiş sağlam bir vücut söz konusu olduğunda sağlam beynin sağlam vücut ile birleştirilmesini hedefleyen bir projeden bahsediyoruz. Proje son günlerde cerrah Sergio Canavero ile gündeme geldi ancak sanıldığı gibi yeni bir konu değil” dedi. Aksoy, literatüre geçen kafa nakli operasyonlarını şöyle sıraladı: İlk kez 1908 yılında Doktor Alexis Carrel ve Charles Claude Guthrie sağlam bir köpeğin üzerine ikinci bir kafa nakli yaptılar. Beden bazı refleksler göstermesine karşın kısa sürede bozularak öldü. Carrel daha sonra transplantasyon çalışması nedeniyle Nobel ödülü kazandı. 1954’de ise kalp cerrahı Vladimir Demikhov sinir sistemi bağlantısı yapmadan vasküler (damarsal) anastomoz (bağlama) ile köpekleri 29 gün yaşatmayı başardı. Ölüm, transplantı kabul etmeyiş (rejeksiyon) nedeniyle oldu. 1965’te Robert J. White aynı deneyi tekrarladı. Bu kez  beyindeki aktiviteyi EEG ile takip etti ve bedensel aktiviteyi de monitörledi. 6-48 saat yaşam sağlayabildi. 2012’de Xiaoping Ren de Demikhov’un deneyini tekrarladı. 2013’de Canavero insan kafa naklinin mümkün olacağını duyurdu, 2017’ye tarih verdi. Ardından Ren ile çalışmalara başladılar. 

REDDİ ÖNLEDİK DİYELİM YA SONRA?

Peki mümkün mü? Günümüz teknolojisi ve geçmişten elde edilen deneyimler 110 yıl sonra başarıyı getirecek mi? Prof. Aksoy’a göre organ nakillerinin en büyük sorunu rejeksiyondu. Bu büyük sorun reddi önleyen ilaçlar ile çözüm buldu. Karaciğer ve böbrek transplantasyonları artık klinik olarak oturdu. Kafa naklinde ise problem daha büyük. Damarları, sinirleri bağlamanın yanında omurilik ile nasıl birleştirileceği bilinmiyor. Uzuvları kontrol eden, ağrıyı, teması hisseden, refleksi ve kuvveti denetleyen omuriliğin naklini gerçekleştirebilmek asıl melese. Şu an omuriliğin boyundan değil de sırt 10’uncu omur hizasından kesilmesi, safir bıçak kullanılması, poli etilden glikol ile yapıştırılması gibi pek çok konu üzerinde duruluyor. Ancak tüm bu aşamalar  kolayca aşılacak görünmüyor.  Bu serüven bu şekilde bir süre daha devam edecek.

UMUDA KAPILMAYIN

Konuyu mesleki etik açısında da değerlendiren Prof. Dr. Aksoy şu bilgileri verdi: Bilim insanları bir iddiayı ortaya attıklarında etik değerleri göz önünde bulundurmalı. Başka pek çok konu üzerine derin deneysel çalışmalar yapan ben dahil binlerce bilim insanı var. Omurilik transplantasyonu konusunda pek çok çalışmam oldu. Çıkardığım her sonucu bir şekilde kamuoyuna lanse edip, “Şöyle olacak böyle olacak” deseydim ortalığı boş yere karıştırmış olurdum. Bir çalışma, belli bir noktaya gelip elde edilen bulgular bilim dergilerinde teyit edilir ve veriler kanıtlanırsa değer arz eder. “Ben yaptım oldu” demekle olmaz. Canavero’nun yaptığı çalışmaları ve elde ettiği verileri etik değerleri göz önünde bulundurarak objektif kriterler ile değerlendirmek gerekiyor. Evet, kadavra üzerinden kafa nakli yaptı ancak omurilikten nakil yapılması gibi bir şey söz konusu değil. Dolayısıyla kafa naklinin gerçekleştirildiğini söylemek doğru olmaz. Bir gün omurilik nakliyle ilgili sorun çözülürse işte o zaman bu kafa naklini konuşmaya başlayabiliriz. Çünkü yalnızca kafa nakli yapmak demek kafadan çıkan damarları diğer insanın kalbinden çıkan ve beynine ulaşan damarları ile birleştirmek demek değil. Omurilik ve beynin uyumunu sağlayamazsanız çalışan bir beyin ve felçli bir vücut elde edersiniz. Gelişmeleri izlemek gerekiyor. Bunlar çok değerli çalışmalar ve hürmet ediyorum ama bu olayın hemen önümüzdeki yıl gerçekleşeceğini düşünmek çok ütopik olur. 

Sergio Canavero, ilk kafa nakli yapılacak kişinin 32 yaşındaki Rus Valery Spiridonov olduğunu söyledi. Ancak son günlerde Spiridonov’un işlemi yaptırmaktan vazgeçtiği iddia ediliyor.