Yüzyıllık ayakkabı Yemeni

Ayağına giymiş, kara yemeni/ Alem düşman olsa severim seni/ Mavzer kurşunuyla vursunlar beni/ Sen bir yana ben bir yana yan yana/ Kaşlar kara gözler benzer Ceylan’a... Türküden de anlaşılacağı gibi yemeni başa takılan baş örtüsü değil ayağa giyilen siyah deriden imal edilen ayakkabıdır. Anadolu’da da ayakkabı köylü ve şehirli halkın arasındaki yaşam tarzlarına göre farklılıklar gösterir. Bundandır ki atalarımız boşa “Dost başa düşman ayağa bakar” dememiş. İşte bu denli sosyal statünün bir parçası olan yemeniyi dört kuşaktır bu işi yapan yemeni ustası Orhan Çakıroğlu ile konuştuk.

Yemeniciliğin 4’üncü kuşak temsilcisi olarak bu mesleğe nasıl başladınız?

Mesleğe ilk olarak aile büyüğümüz büyük dedem Mustafa usta 1885-1890 yıllarında başlamış. Daha sonra dedem İmam Hüseyin 11 yaşında mesleğe başlıyor, 14 yaşında babasının vefat etmesiyle annesi ile birlikte yemeni yapmaya başlıyorlar. Daha sonraları dedem icazet alarak ustalık da yapıyor. Dedemden babam devralıyor ben de babamdan mesleği öğrenerek devraldım.

Siz dedenizin ve babanızın yaptığı yemenileri yeni model ve tarzlarla yorumlayarak yeniden hayat verdiniz. Neler yaptınız?

Yemeni önceleri sadece kırmızı, siyah renkte ve sadece tek model olarak yapılmaktaydı. Ben mesleğe başladıktan sonra her renk ve zevke göre yapmaya başladım. Günlük hayatta giyilecek tarzda modeller tasarladım.

Neden bu meslek unutulmaya yüz tuttu?

Bundan 60-70 yıl önce 200’ün üzerinde imalatçısı olan bir meslekti. 1980’li ve 1990’lı yıllarda teknolojiye ve modernleşmeye yenik düştü. Ben mesleğe başladığımda sadece dört usta kalmıştı. Daha sonra ben yeni modeller tasarlayarak tekrardan gün yüzüne çıkmasını sağladım.

Bu mesleği sizde çocuklarınıza öğretiyor musunuz? Onlar da bu bayrağı sizden teslim alsın istiyor musunuz?

Benden sonra oğlum ve yeğenimde bu mesleği icra etmek üzere yetişiyorlar. Ayrıca da bizden sonraki kuşaklar da bu mesleği öğrensin diye İŞKUR ve Halk Eğitim Merkezleri kurslar açarak gençleri teşvik etmeye çalışıyor.

Sağlık açısından faydaları neler?

Öncelikle ayakta terleme yapmaz ve ayağın terini çeker. Terleme yapmadığı için terlemeye bağlı olarak oluşan koku, kaşıntı, mantar ve egzama hastalıklarını engeller. Bir de alt kısmanda saf deri ve kil olmasından dolayı vücuttaki negatif enerjiyi alıyor.

BÜYÜKLÜK VE RENKLERİNE GÖRE İSİMLER

Siyah: Siyah yemeni, merkup, pantof, kulaklı.

Mor: Annubi.

Kırmızı: Gül şeftali ve nar çiçeği.

Çocuk Yemenisi: Metelik

Küçük hasbe: 7 yaş

Büyük hasbe: 9-10 yaş

Vastani: 34-35 numara

Orta ayak: 36-37 numara

Zegender : 38-39 numara

Ges : 40-41 numara

Lorba : 42-43 numara

Uzger : 44 numara

Uluayak : 45 numara

Zelber : Daha büyük ve hiçbir numaraya uymayan yemeniye verilen isim.

Halebî: Daha ziyade köylüler tarafından kullanılır.

Merkup: Daha çok durumu iyi olanlar tarafından kullanılır.

Burnu sivri: Daha çok köylüler tarafından kullanılır.

Kulağı uzun: Daha çok şehirde giyilir.

Eğri simli: Gümüş telle işlemelidir.

YEMENİNİN YEMEN İLE ALAKASI YOK

Yemeni nedir? Bir yemeni ustası yemeniyi bize uzuz uzun anlatabilir mi?

Yemeni, ayağa giyilen, ayağı kapatan, tamamen deriden elle yapılan ayakkabı. Önceden tanımı, kaba bir ayakkabı olarak geçiyordu ama şimdi narin, ince ve yumuşak bir ayakkabı olarak tarif ediyoruz. Dört farklı deri kullanmaktayız. Bunlar; keçi, dana, koyun ve manda derisi.  Alt tabanına iki kat deri arasına kil koyuyoruz. Çift iğne ile de dikiyoruz. Yemeni isminin açılımı ise başı ve ayağı kapatan giyisi anlamına geliyor.

Ne kadar süre dayanıyor?

Suyla fazla temas etmediği sürece üç veya dört yıl kullanılabilir. Ama kışları giyilmez. Yazlıktır ve kuru havalarda giyilir. Yemeni eğer ıslanırsa; temiz suyla yıkayıp içine bez sokarak fazla suyunu almalısınız. Sonra normal oda sıcaklığında kendi halinde kurumaya bırakın. Takır takır kurumadan önce hafif nemli iken giyin ki ayağınızın kalıbını alsın. Çünkü ıslandıktan sonra bir kenara atarsanız en az iki numara küçülür. Ortalama kuruma süresi de 20 gündür.