Oruçla yasaklara perhiz

Özelde günahlardan, genelde mâsivâdan tevbe ve istiğfar ile Hakk’a yönelmektir. Anlamsız boş şeylerden yüz çevirmektir. Nitekim Kaşifi şöyle der:

Günahkârlar için gece gündüz

İstiğfardan iyi şerbet yoktur

Vuslat arzusunda olanlar için

Yalvarmaktan başka lezzet yoktur.

Oruç bir perhizdir. O perhiz sayesinde bedendeki nefsani ve şeytani yolları daraltmak ve onların gücünü azaltmak mümkün olmaktadır. Perhiz ve açlık, bedenin zaafı tatması demektir. Zaafı tadan bedendeki kalp, cilâlanır ve her türlü ibadet ona kolay gelmeye başlar. 

Perhiz, haramlardan ve bedene zarar veren şeylerden sakınma eğitimidir. Mideyi tıka basa doldurmak da zararlı şeylerdendir. Nitekim Peygamberimiz (s.a.): “Hastalıkların başı, mideyi tıka basa doldurmaktır. İlaçların başı ise perhizkârlıktır (az yemek)” buyurmuştur. 

Kalp ile göğüs arasındaki mideyi şişirmek melekût âleminin sırlarına ulaşmaya engel sayılmıştır. Âhiret yolcusunun maksadına ulaşması için tek başına mideyi boşaltması yeterli değildir. Mideyi lokmalardan, duyguları şehvetten arındırarak Allah’tan başkasına himmeti kesmek gerekir. Allah himmetini kendine teksif edene muin olacaktır. İnsanoğlunun günahtan kurtulması Allah’ın yardımına, Hakk’ın inayeti de kulun himmetine bağlıdır. Nitekim şair şöyle der:

Eğer Allah Teâlâ olmazsa insana yâr, 

İnsanoğlu günahtan nasıl olur perhizkar?

Hayat bir cenktir. İnsanoğlunun âlây-ı ıllıyyîn/yukarıların yukarısı ile esfel-i sâfilîn/aşağıların aşağısı arasında gidip gelme sırasındaki cengidir. Aklıyla duyguları, kalbiyle nefis ve şehveti arasındaki sürekli savaşıdır. İnsanı olgunlaştıran, kemal yoluna doğru yaklaştıran bu cenktir.

Dini ibadetlerin her birinde bu cenk ve mücâhedenin en etkin tezahürleri görülür. Namaz bu anlamda insanın ağzına ve diline sahip olması ve sükûtu öğrenmesidir. Oruç boğaza ve gırtlağa hâkim olmak, yeme, içme ve cinsellik konusunda perhizkâr davranmaktır. Oruç sayesinde insan sahurdan guruba; yani seherden güneşin batışına kadar ağzına lokma sokmamaya, cinselliği tahrik edecek ortamlardan uzak durmaya özen gösterir. Temel hedef irade eğitimidir. Zekâtta ‘canın yongası’ olarak algılanan malı, ariyet görmek ve nefsindeki cimrilik duygularından kurtularak arınmak üzere vermek vardır. Hacda, ihram emriyle helâl ve meşru olan şeyler bile yasaklanmak suretiyle, oruçtan daha yüksek seviyede bir perhizkarlık eğitimi vardır.