Lozan Barış Antlaşmasını kimler imzaladı?

Lozan Barış Antlaşması Kurtuluş Savaşı’nın nihayetinde imzalanmış bir antlaşmadır. Birinci Dünya Savaşı’nda mağlup olan Osmanlı Devleti’nin imzaladığı Sevr Antlaşmasının ardından zafer kokan bir antlaşmadır.

Lozan Antlaşması sebep itibariyle avantaj sağlayan ve zafer olarak kabul edilebilen bir antlaşma olsa da sonuç itibariyle pek iç açıcı değildir. Kurtuluş Savaşı’nın kazanılması ve ülkeyi düşmanlardan temizlemenin neticesinde imzalanan bu antlaşmanın kabul edilen şartları olması gereken ve hak edilen maddeleri taşımaz.

Kurtuluş Savaşı ile işgalci devletlere karşı büyük bir zafer kazanılmış ve ülkeyi tek tek parçalamak isteyen batılılar emellerine ulaşamamışlardır. Anadolu toprağında yaşayan milletin aziz evlatları ülkeyi düşmanlardan tek tek temizlemişlerdir.

LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASINI KİMLER İMZALADI?

İsviçre'nin Lozan kentinde toplanması kararlaştırılan barış konferansına Türkiye'nin yanı sıra İngiltere, Fransa, İtalya, Japonya, Yunanistan, Romanya ve Yugoslavya katılıyordu. Konferansta ABD gözlemci olarak bulunacak, SSCB boğazlar sorununun, Bulgaristan ise Ege Denizi kıyısındaki topraklarla ilgili sorunların görüşüleceği oturumlarda yer alacaktı. Türkiye'yi, dışişleri bakanlığına getirilen İsmet Paşa (İnönü) başkanlığındaki bir kurulun temsil ettiği konferans 20 Kasım 1922'de başladı.

Konferansın ana konuları sınırlar, boğazlar, kapitülasyonlar, azınlıklar ve Osmanlı Devleti'nin borçları olarak saptanmıştı. Savaş tazminatı da önemli bir sorun olarak gündemdeydi. Başta İngiltere ve Fransa olmak üzere galip devletlerin Sevr Antlaşması'nın koşullarını biraz hafifleterek Türkiye'ye kabul ettirmeye çalışmaları nedeniyle oturumlar sert tartışmalarla geçtj. Özellikle İngiltere'nin ödün vermeyen tutumu yüzünden konferans çıkmaza girdi ve görüşmeler 4 Şubat 1923'te kesildi. Yoğun diplomatik çabalar sonucunda taraflar 23 Nisan 1923'te yeniden bir araya geldiler. Bu kez İngiltere'nin tutumu daha yumuşamıştı. Nitekim görüşmeler olumlu sonuçlandı ve üzerinde anlaşmaya varılan metin 24 Temmuz 1923'te imzalandı.

Beş bölümde toplanmış 143 maddeden oluşan Lozan Barış Antlaşmasının temel hükümlerine göre, doğu sının SSCB ile daha önce imzalanmış olan antlaşmadaki biçimiyle kabul ediliyordu. Suriye sının için de Fransa ile yapılan eski antlaşma geçerliydi. Buna karşılık Irak sının konusunda İngiltere ile anlaşmaya vanlamadığından bu sorun ancak 1926'da iki ülke arasında yapılan yeni bir antlaşmayla çözüldü. Lozan'da Trakya sının yeniden çiziliyor, ayrıca savaş tazminatından vazgeçmesi karşılığında Karaağaç yöresi Türkiye'ye bırakılıyordu. Ege Denizi'ndeki İmroz Adası (Gökçeada) ile Bozcaada da Türkiye'ye veriliyordu. Banş zamanında İstanbul ve Çanakkale boğazlanndan sivil gemilere geçiş serbestliği tanıyan taraflar, askeri gemilere kısıtlama getirmişlerdi. Savaş durumunda ise Türkiye savaşta taraf olup olmamasına göre davranacaktı. Boğazlann iki yakasının askersizleştirilmesi ve geçişlerin uluslararası bir kurulun denetimine bırakılması gibi kararlar sonradan, 1936'da imzalanan Montrö (Montreux) Sözleşmesi'yle Türkiye lehine değiştirildi {bak. Boğazlar Sorunu).

Türk hükümetinin ısrarla üzerinde durduğu konulardan biri olan kapitülasyonlar, Lozan Banş Antlaşması'nın hükümlerine göre tümüyle kaldınlıyordu {bak. KAPİTÜLASYON). Azınhklann Türk yurttaşı olması benimseniyor, ancak Anadolu ve Doğu Trakya'daki Rumlar ile Yunanistan'daki Türkler'in karşılıklı göç ettirilmesi kararlaştınlıyordu. Batı Trakya Türkleri ile İstanbul'da yaşayan Rumlar bu göçün dışında kalacaklardı. Gene antlaşma hükümlerine göre, Osmanlı Devleti' nin borçlan, imparatorluğun parçalanmasıyla oluşan yeni devletlere gelirleri oranında bölüştürülecekti. Türkiye de kendi payına düşen miktan taksitlerle ödemeyi kabul ediyordu {bak. DÜYUNI UMUMİYE). Galip devletler, I. Dünya Savaşı'ndaki kayıplarına karşılık Türkiye'den istedikleri savaş tazminatından vazgeçiyorlar, Türkiye de Yunanistan' dan istediği tazminata karşılık Karaağaç'ı alıyordu.

TBMM'nin 23 Ağustos 1923'te onayladığı Lozan Barış Antlaşması, öbür ülkelerin de onaylamasıyla 6 Haziran 1924'te yürürlüğe girdi. Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşunda önemli bir adım olan bu antlaşma, aynızamanda I. Dünya Savaşı'nı sona erdiren antlaşmalar içinde tek onurlu belgedir.