Esasen çalışma yaşı iş ve sosyal güvenlik mevzuatında önemli konulardan birisidir. Ülkemizde çocuk işçilikle mücadelede önemli yasal düzenlemeler yapılmış olup, çocuk ve genç işçiler başta Anayasa olmak üzere 4857 sayılı İş Kanunu ve ilgili yönetmeliklerle özel olarak korunmaktadır.
Anayasamızın 50. maddesinde "Kimse, yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılamaz." "Küçükler ve kadınlar ile bedeni ve ruhi yetersizliği olanlar çalışma şartları bakımından özel olarak korunurlar." hükmü yer almaktadır.
Çocuk işçi ve genç işçi tanımı
Çocuk işçi; 14 yaşını bitirmiş, 15 yaşını doldurmamış ve ilköğretimini tamamlamış kişiyi,
Genç işçi; 15 yaşını tamamlamış, ancak 18 yaşını tamamlamamış kişiyi ifade eder.
Çocuk ve genç işçilerin çalışma süreleri
4857 sayılı İş Kanunu'nun 71. maddesine göre; zorunlu ilköğretim çağını tamamlamış ve örgün eğitime devam etmeyen çocukların çalışma saatleri günde yedi ve haftada otuz beş saatten; sanat, kültür ve reklam faaliyetlerinde çalışanların ise günde beş ve haftada otuz saatten fazla olamaz. Bu süre, on beş yaşını tamamlamış çocuklar için günde sekiz ve haftada kırk saate kadar artırılabilir. Okul öncesi çocuklar ile okula devam eden çocukların eğitim dönemindeki çalışma süreleri, eğitim saatleri dışında olmak üzere, en fazla günde iki saat ve haftada on saat olabilir.
Çocuk ve genç işçilerin dinlenme süreleri
Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik'te çalışma koşulları düzenlenmiştir. Çocuk ve genç işçilerinin ara dinlenme süreleri; iki saatten fazla dört saatten az süren işlerde otuz dakika, dört saatten yedi buçuk saate kadar olan işlerde çalışma süresinin ortasında bir saat olmalıdır.
Çocuk ve genç işçilerin hafta tatili izinleri kesintisiz kırk saatten az olamaz. Ayrıca hafta tatili ücreti bir iş karşılığı olmaksızın ödenmelidir. Ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalıştırılamazlar. Ayrıca bugünlere ilişkin ücretler bir iş karşılığı olmaksızın ödenmelidir.
Çocuk ve genç işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi 20 günden az olamaz. Yıllık ücretli iznin kesintisiz kullandırılması esastır. Ancak, yararına olduğu durumlarda çocuk ve genç işçinin isteği üzerine en fazla ikiye bölünerek kullandırılabilir.
Bu sınırlama hükümleri asgari olup, çocuk ve genç işçilere daha fazla ara dinlenme süresi, hafta tatili ya da yıllık izin verilmesi mümkündür.
Hangi işveren çocuk ve genç işçi çalıştıramaz?
Çocuklara karşı işlenmiş suçlardan ve yük kızartıcı suçlardan hüküm giymiş olan işveren veya işveren vekillerinin çocuk ve genç işçi çalıştırmaları yasaklanmıştır.
İşverenin yükümlülükleri
İşveren;
* Çocuk ve genç işçinin velisi veya vasisine, çocuk ve genç işçinin çalıştırılacağı iş, karşılaşabileceği riskler ve alınan önlemler hakkında bilgi verir.
* Okula devam eden çocuk ve genç işçiden çalıştırmaya başlamadan önce, öğrenci olduğuna dair belge ister. Bu belgeyi özlük dosyasında muhafaza eder.
* Çocuk ve genç işçinin velisi veya vasisi ile yazılı iş sözleşmesi yapmak zorundadır.
* Çocuk ve genç işçilere çalıştırmaya başlamadan önce işyerindeki riskler, işe uyum ve kanuni hakları ile işin niteliğine göre gerekli iş başı eğitimlerini verir.
* Çocuk ve genç işçinin işe başlamasından önce veya çalışma esnasında, çalışma koşullarında değişiklik olması gerektiği hallerde, bu değişikliği yapabilmesi için; işyeri ve işin yapıldığı yerin uygunluğu, kullanılan iş ekipmanlarının şekli, sırası ve kullanış biçimleri, iş organizasyonları ile çocuk ve genç işçiye verilen eğitimin ve talimatların düzeyini göz önünde bulundurmalıdır.