Hafta içerisinde bir TV kanalından görüş almak için aradılar; konu “Kozmetik Ürünlerdeki Gluten”. Tahıllar içerisindeki gluten kozmetik ürünlerin ciltte daha uzun süre kalmasını sağlıyormuş. Sordukları şu; glutenli kozmetiklerin sağlığa zararı olup olmadığı. Doğrusu gluten paranoyasının bu boyutlara geldiğine çok şaşırdım! Daha önce görüş aldıkları biri glutenin bağırsaklardan ve ciltten emilim gösterebileceği kehanetinde bulunmuş. Kim ve neci olduğunu bilemiyorum ama eğer bu yorumu yapan bir akademisyen ise ülkemiz bilimi adına endişe duydum!
Gluten buğday, arpa, çavdar gibi tahılların tohumlarında nişastalı özü içerisinde bulunan ve prolaminler olarak adlandırılan bitkisel bir protein ailesi; buğdayda glutenin ve gliadin; çavdarda sekalin, arpada hordein fraksiyonlarından oluşuyor. Gluten, viskoelastik özelliği nedeniyle o çıtır çıtır simitlerin ve ekmeklerin esnekliğini veren madde. Glutensiz bir simitin ne kadar yavan, lezzetsiz olacağını düşünün! Proteinler büyük kimyasal yapıları nedeniyle emilebilmesi için proteolitik enzim adı verilen özel enzimlerle peptit ve amino asitlere parçalanmaları gerekir. Ancak bu enzimler cildimizde bulunmadığından makromoleküler yapısı nedeniyle glutenin ciltten emilebilmesi mümkün değil. Şüphesiz Çölyak hastaları ya da Çölyak dışı gluten hassasiyeti olan kişilerin glutenli besinleri tüketmesinin riskli olduğu bir gerçek. Ancak toplumda bu tip hastaların oranı sadece yüzde 1 civarında. Burada dikkat çekici bir husus çölyak dışı gluten toplumda daha yaygın görülen (yüzde 10-20) duyarlılığının iltihaplı bağırsak hastalığı (IBD) ile karıştırılması; yani yanlış teşhis!
Diğer taraftan, GlutenSİZ kavramı insanların beyinlerine öylesine kazınmış ki, iş artık kozmetik boyutuna da sıçramış. İnternette şöyle bir baktım, bir sürü Glutensiz kozmetik ürün reklamı; şampuanlar, diş macunları, makyaj malzemeleri, deodoranlar... Çok ender olarak rastlanabilecek temas dermatiti dışında haricen uygulanan tahıl ürünlerinin bir risk oluşturması söz konusu değil.
Aslında durum tamamiyle bir ticari pazarlama stratejisi. Ticarette daha fazla satış için daima yeni sloganlar aranır. Glutensiz diyet, glutensiz kozmetikler gibi ortaya atılan bu kavramların tüm dünyada yarattığı ticaret hacmi 20 milyar dolarlık dev bir ticari boyut. Sadece diyet ya da kozmetik ürünler değil, geçen ay üniversitemizin analiz laboratuvarlarını gezerken sadece ürünlerde gluten var mı, yok mu tespit edebilmek için “gluten analizörü” cihazı bulunduğunu hayretle gördüm.
Ne yazık ki, içinden mikrobesleyici elementler ve lifler gibi yararlı bileşenleri çıkarılmış, fakirleştirilmiş ürünlere birkaç misli fazla para veriyoruz. Saha çalışmaları glutensiz diyetin şeker hastalığı gelişme riskini artırabileceğini bildiriliyor. Yapılan analizde tüketilen gluten miktarı azaldıkça tip-2 diyabet riskinin arttığı görülmüş. Bunun nedeni glutenin bağırsaklarda sindirilmeden uzun süre kalması nedeniyle şeker emilimini engellemesi. Ayrıca gluten bağırsaklardaki yararlı bakterilerin gelişimi için de uygun besleyici ortam sağlıyor. Günde 90 gram tam tahıl ekmeği tüketilmesi ile kolon kanseri gelişme riskinin yüzde 17 azaltılabileceği yine uluslararası yetkin kurumlar (Dünya Kanser Araştırma Fonu ve Amerikan Kanser Araştırma Enstitüsü) tarafından yapılan değerlendirmeler sonucu ortaya konulmuş. Bir başka değerlendirme çalışmasında glutenli besinlerin koroner kalp hastalığı gelişimi riskini yüzde 15 oranında azaltabildiği sonucuna varılmış. Bir başka yanılgı da kilo vermek için glutensiz diyet uygulayanlarda; protein çıkarılınca besinlerin yağ içeriği arttığından glutensiz diyetlerin şişmanlatma riskini artırdığı bildiriliyor.
Bu konuda yazılmış bilimsel çalışmalar ve yorumlar hakkında daha ayrıntılı bilgi için aşağıdaki dergilerdeki makaleleri okumanızı öneririm.
Niland B, Brooks D, 2018. Health benefits and adverse effects of a gluten-free diet in non-Celiac disease patients. Gastroenterology and Hepatology 14(2), 82-91. İngilizce.
Atilla Bektaş ve Melih Özel, 2018. Gluten: Dost mu Düşman mı? Güncel Gastroenteroloji 22(2), 127-134. Türkçe ve internetten okunabiliyor.