Bir asır sonra, Muîn-i Zafer

Bazen eski bir konağı andıran Haliç’in kıyısında kendisi küçük ama 5 asırlık tarihi ve hatıralarıyla büyük bir mabet... Mihrabı niş, ahşap çatısı içten kubbeli ve göbeğinde altın yazıyla yazılmış 1318 tarihli bir ayet... Giriş merdivenlerinde su ayetiyle bir çeşme. Ve sıvaları kaldırıldığında ne zaman kaybolduğu bile bilinmeyen, yapıya ismini de veren Bahriye Nâzırı Hasan Hüsnü Paşa’nın yeniden gün yüzüne çıkan amiral gemisi Muîn-i Zafer... İstanbul’un en eski camilerinden biri, şaheser bir restorasyon ile Kaptanpaşa Camii kentin mistik havasındaki yıllardır eksik parçayı tamamlar gibi.

Eskiden Cevrî Usta ve el-Hac Mahmud Ağaydı adı aslında. İlk banisi Gürcü asıllı el-Hac Mahmud Ağa tarafından 1567’de ahşap olarak imar edilmişti. Sultan Mahmut Han’ın hazinedarı olan ve Nakşidil Valide Sultan Türbesi’ne defnedilen Cevrî Usta’nın malından Şehremini Hayrullah Efendi marifetiyle yenilendiğinde tarih 9 Kasım 1819’u gösteriyordu.

Bugünkü minareli ve taştan görüntüsünü ise 1900’de son banisi Hüsnü Paşa ile aldı. 1853’te Sinop baskınında şehit olan Bozcaadalı Piyale Hüseyin Paşa’nın oğlu Hasan Paşa 1867’de miralay 1877’de donanma komutanı, II. Abdülhamid döneminde 1880’de Bahriye Nazırı oldu ve bu görevde en uzun süreli kalan amiral olarak dikkat çekti. Sayısız cami, okul, aşevi yaptırdı. 1903’de vefat ettiğinde Eyüp’teki türbesinde defnedilirken şair Refet Efendi’nin kaleminden camisinin kapısına şu kitabe hazırlandı:

“Kapûdân-ı hüsn-ü siret Hasan Paşa-yı deryâ-cûd Bu âli ma’bedi te’sis idüb çün Cennet’ül-me’va Okundukça... âyeti mihrâb-ü minberde Hulûs ile du’â-hân ola tâ-kim millet-i beyzâ Hüdâ banisin ecr ü mükâfat eylesün inşân Bi-Hakk beyt-i ma’mûr ü becâyı Ka’bet’ül-ülyâ Nola mihrabına yazılsa Re’fet bu güher târih Yapdı Ma’bed’ül-envar-ı pür-feyz Hasan Paşa 1318”

NEREDE BU TÜRBE, GEMİ, AHŞAP İŞÇİLİK?

Caminin yanında Cevrî Usta Türbesi kayıtlarda geçse de bugün ortada ne böyle bir türbe var ne de cami imaretleri. 1984-1985’te yapılan istimlakler sonucu muhtemel ki cami doğal dokusundan koparılarak tek başına kaldı. Peki ama ya yapıya adını veren Amiral Hüsnü Paşa gemisinin resminin sıvayla kaplanarak örtülmesine ne demeli? Restorasyon sırasında, binbir emekle, renovasyon ve konvervasyon işlemleri yapılarak (Eserin bozulmasına yol açan etkenlerin tamir ve bakım ile ortadan kaldırılması) kurtarılan bu gemi resmi şimdi caminin girişinde cemaati selamlıyor. Hüsnü Paşa, Hacı Mahmut Ağa ya da Cevrî Usta daha büyük bir cami yaptıracak güce elbette sahipti. Ama hemen yanı başındaki Eyüp Sultan’ı gölgede bırakacak bir eser düşünülemezdi. Tıpkı Osmanlı’nın dünyanın en kudretli imparatorluğu olduğu dönemde sultanların kendi sarayları dahi olsa, kentteki minare ve camilerden daha yüksek bir yapıya imza atmamaları gibi.

İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin günümüz çizgilerini de yansıtan bir yapı icra etmek yerine kılı kırk yaran bir restorasyonla, beş asır boyunca caminin yüzünde taşıdığı çizgileri gün yüzüne çıkarması da tesadüf değildi elbette. Camiye adını veren gemi resmini sıvayla, türbesini istimlak ile yok eden bir anlayıştan kentin ruhunu oluşturan tüm yapılara hayat veren ve bir dönem dünya tarihine damgasını vurmuş bir medeniyetin uyanışının işaretiydi tüm bunlar.

Kaptanpaşa Camii’nin Muin-i Zafer’i Çanakkale’deki kahramanlığıyla ünlüydü. Gemiden sökülüp karadaki Dardanos bataryasına konulan iki top İngiliz gemilerine kök söktürdü. 

Türkiye’deki tek tual üzeri kalem işi restorasyonu