Emine Şeceroviç: Bir çocuğa gülmeyi öğretebilirsiniz

‘Mültecilik’ hâlini yazmaya nasıl karar verdiniz? Neden yazıldı bu kitap? 

Mültecilerle ilgili çoğunlukla olumsuz şeyler oluyor. İyi örnekleri görmüyoruz, bir kesim de görmek istemiyor. Yapılan bir kaç hatayla milyonları suçluyoruz. Bu kitabı son bir kaç yıldır yaşanılan mültecilik sorunundan dolayı ve ilk kitabımı okuyanlar devamını merak ettikleri için yazdım. Bir çocuğun gözünden mültecilerin nasıl duygular içinde olduğunu aktarmak istedim. Biliyorum, yaşanılan tüm eleştirileri kitabımda anlattıklarımla “kapatamam” ancak az da olsa farklı bir pencereden bakmaya katkı sağlayabilirim. Özellikle mülteci çocuklar için diğer insanların yaklaşımlarının ne kadar önemli olduğunu anlatmak istedim. Sizler, hayattan tamamen kopmuş, yaşama küsmüş, hiçbir umudu kalmamış bir çocuğa tekrar sevmeyi, sevilmeyi, güvenmeyi öğretebilirsiniz. Zordur ama imkânsız değildir. Bombaların altından çıkan bir çocuğa hassas yaklaşmak lâzım. Gülmek için hiç sebebi kalmamış bir çocuğa gülmeyi öğretebilirsiniz. Bunları ancak kitapta aktarabilirdim. 

Mülteciliğe dair çekilen film ve belgeseller, yazılan kitaplar yaşadığınız ağır tecrübenin uzağındaki insanlara ne hissettiğinizi anlatma konusunda yeterli mi? 

Bence yetmiyor. Savaş için aşk gibidir demiştim ilk kitabımda; anlatılmaz yaşanır. Ne kadar yazarsanız yazın gerçekte olan vahşeti anlatamazsınız. Mültecilik de ona yakındır. Anlatılmaz. Mülteciler gururlarına yediremezler yaşadıklarını. Büyük bir kısmı düne kadar “iyi” bir hayatı varken birden bir tas çorba, bir battaniyeye muhtaç kalan insanlardır. Bunu kabul etmek kolay değil. Hele hayatı yeni anlamaya başlamışken savaş ve mültecilikle tanışan bir çocuk için hiç de kolay değil. O yüzden bu duyguları aktarmak için film, kitap yetmiyor. Ama yazılması, çekilmesi önemli, az da olsa anlaşılmaya katkı sağlayabilir. 

Türkiye’ye geldiğinizde aidiyetle ilgili nasıl bir tecrübe yaşadınız? 

Savaşın biteceğine dair hiç umudumuz kalmadığında, en büyük abimi şehit verip, evimiz bombalandığında Türkiye’ye gitmeye karar vermiştik. Türkiye’nin nasıl bir yer olduğunu bilmiyordum. Bombasız bir hayatın mümkün olduğunu düşünemiyordum. O zamana kadar tek ait olduğum yer doğup büyüdüğüm Saraybosna’ydı. Bombalar da olsa orada kalmak için ağlıyordum. İlk başta insanların bana acıyarak bakmaları zoruma gidiyordu. Mülteci olmak savaşta olmaktan sanki daha ağır geliyordu. Çünkü savaşta hiç olmazsa kendi ülkemdeydim. Neredeyse dört yılı savaşta her gün bombalar, saldırılar altında geçirmiş bir çocuk başka bir yere gittiğinde herkese güvensizlikle yaklaşır. İyi insanların olduğunu unutmuştur artık. O dönem insanların bana yardım etmelerinin iyiliklerinden, sevgilerinden olduğunu anlayamıyordum. Bir çok yemeğin varlığını unutmuştum. Kamyon geçtiği zaman ya da benzeri bir gürültüyü bomba sanıp kendimi yere atıyordum. Sonrasında yaptığımın farkına varıp kendimi kötü hissediyordum. Binbir karışık duygu içinde unuttuğum bir hayatla, varlığını unuttuğum insanlıkla tekrar tanıştım Türkiye’de. 

Ülkenizden ayrılmak zorunda kalmayı anlamlandırabilmiş miydiniz o yaşlarda?  

Hayır, tam tersi neden gidiyoruz diye sorguluyordum. Annemi gitmeyelim diye ikna etmeye çalışıyordum. Türkiye’ye geldiğimizde kaybolmuş biriydim. Bosna’dan başka her yerde yabancıydım. Bir taraftan herkese Bosna’da neler yaşanıyor diye anlatmak istiyordum, diğer taraftan da “Bana mülteci demeyin” diye bağırmak istiyordum. İnsanların “Bosna” denildiği zaman neden ağladıklarını başta algılayamıyordum. O yüzden bana bakıp gözyaşı dökmeleri zoruma gidiyordu. Bunlar ilk duygulardı. Asıl önemlisi bu duyguların karşılaştığım insanlık karşısında nasıl değiştiği. Kitabımda bunu anlatıyorum. 

Dil konusunda ne tür sorunlar yaşadınız ve bunları nasıl aştınız? 

Türkçe’yi hiç bilmiyordum. Okula dil bilmeden başlamıştım. Ne zaman çocuklar bir şeye gülseler bana güldüklerini düşünürdüm. İlk dönem cümleleri, paragrafları kalıp kalıp ezberliyordum. Manasını bilmiyordum. Abim Türkçe’yi öğrenmişti, ezberlediklerimin özetini Boşnakça anlatırdı. Savaşın verdiği güvensizlik de eklenince daha fazla içime kapandım, çocuklardan çekiniyordum. Zamanla ezberlediklerim dilimden dökülmeye başladı, direkt cümleleri kurup konuşmaya başladım. Bu çok önemliydi çünkü dil sayesinde çocuklarla kaynaşabildim, aramızda güven, samimiyet oluştu. Çocuk olmayı öğrendim. Oyun oynarken Türkçe’yi, Türkçe’yi öğrenirken de oyun oynamayı öğrendim. 

Size Türkiye’yi ve Türkleri sevdiren ne oldu? Burada yaşamak hayatınızda nasıl etkiler bıraktı? 

Mültecilik dönemimde Türkiye’de geçirdiğim iki yıl burayı sevmeme yetmişti. Sonrasında üniversite yıllarımı da Türkiye’de geçirince o sevgi daha da güçlendi. Önceleri bize yardım elini uzatanlara kızıyordum çünkü bana mülteciliğimi hatırlatıyorlardı. Sonra onların Bosna’yı, Boşnakları ve beni sevdikleri için ve paylaşmak niyetiyle yardım ettiklerini anladım. Türkiye’de insanlıkla, iyilikle, Bosna denilip gözünden yaş akan gönüllerle, Boşnaklar için dua edenlerle tanıştım. Tüm bunlar zamanla tekrar insanlara güvenebileceğimi öğretti bana; sevmeyi, sevilmeyi, hayatın güzel olabileceğini. Okulun çok daha keyifli olabileceğini öğrendim. İlk başta Bosna’dan geldiğimi söylediğimde mülteci olduğum anlaşıldığı için söylemek istemiyordum. Ancak Türkiye’de Bosna’ya duyulan sevgiyle beraber Boşnak olmaktan gurur duymaya başladım. Türkiye’yi sevdim ve Türkiye’de Bosna’yı nasıl sevmem gerektiğini, vatanın, bayrağın önemini öğrendim. Mültecilik dönemimde Türkiye’de yaşadığım güzel şeylerle savaşın izlerini silmeye başladım. Uyurken sadece kabus değil, güzel rüya görmenin de mümkün olduğunu öğrendim.   

“Savaş görmüş her çocuk ailem hayatta kalsın diye dua eder. Başka bir şey istemez. Ne evler, ne sofralar. Çünkü kaybetmeyi çoktan öğrenmiştir.”

Gazeteci-yazar Emine Şeceroviç Kaşlı’nın Türkiye’ye geldiği yıllarda Kızılay tarafından verilen kimlik kartı

TÜRKLER İNSANLIK DERSİ VERİYOR