Bond ne ki İngilizler Kemal’i okusun

Rahip Brunson ve Suudi Arabistan İstanbul Başkonsolosluğu’nda yaşananlar, casusluk ve ajanlık tartışmalarını gündeme getirdi. Peki ama casus kimdir, ajandan farkı nedir? Teknolojinin gelişimiyle onlar Bond filmlerinde mi kaldı yoksa etrafımızda Bond’a taş çıkaracak binlerce ajan cirit mi atıyor? Hep yakışıklı, güçlü, akıllı ya da güzel, çekici ve yenilmez midir yoksa sokağımızdaki bakkal, manav da o dünyanın bir parçası mıdır? FBI’ın ajanlık ve istihbaratçı eğitimlerine de katılan Genelkurmay İstihbarat Daire Başkanlığı eski İç Güvenlik Subayı emekli Tuğgeneral ve Kent Üniversitesi öğretim üyesi Doç. Dr. Fahri Erenel, ajanların dünyasını anlattı. 

Ajanlık nedir? Devletler neden ajanlara ihtiyaç duyar?

Aklın akılla savaşıdır! Siz karşı devletten bilgi sızdırmaya çalışırken onlar da engellemeye çalışır. Devletler, kendi ülkesinin bekasını ve milletin refahını korumak hasmının ne yaptığını öğrenerek olası tehditleri bertaraf etmeye çalışır. 

Ajanlar nasıl ve hangi alanlarda çalışır? Kimin ajanları daha etkin?

Ajanlık faaliyetleri ülkenin teknolojik ve ekonomik gücüne bağlı olarak değişir. Hep insanla özdeşleştiriliyor ama günümüzde bilim ve sanayi alanlarında ve teknolojiyle de istihbarat toplanıyor. Eskiden bir ajanın bazen bir devletin gizli belgesini alması yıllar sürebilirdi, şimdi bir bilgisayar yazılımıyla en gizli belgelere ulaşılabilinir. Şu anda CIA, MOSSAD, MI6, FSB’nin çok etkin. 

Teknolojik casusluğa karşı önlemler nelerdir?

Önemli belgeler elle yazılıyor, çoğaltılmıyor, okunduktan sonra imha ediliyor. Siz odanızda tek başınıza bilgisayarda yazı yazdığınız veya konuştuğunuzu düşünürken, dışarıda camınızdan ne yazdığınız okunabilir ve dinlenebilir. 

Teknolojinin bu kadar geliştiği bir dönemde hâlâ ajanlara ihtiyaç var mı? 

Tabii. Özellikle halkın yoksul, devlet organizasyonunun başarısız olduğu Afganistan, Irak, Suriye gibi ülkelerde insana dayalı bilgi, istihbarat çok önemlidir. Bu ülkelerde bir birliğin ya da grubun resmini uydudan çekebilirsiniz ama o grubun saldırı ya da savunmaya yönelik tatbikat planlarının bilgileri sahadaki ajandan gelir. 

İstihbaratçılar, hangi dönemlerde hangi meslekleri yaptılar? 

Her meslekten olabilirler. Eskiden Anadolu’ya gelen misyonerler ve onların kurduğu okullar çoğunlukla ajanlık faaliyeti içindir. Farnsworth’un ‘Kapadokya’daki Amerikalı Misyoner’in Bilinmeyen Tarihi’nde bunlar anlatılıyor. Eskiden daha çok din adamları, öğretmenler ajan olarak kullanıldı. Ya da telgrafçılar. Her kesimden insanla iletişimdeki garson, şoför, temizlikçi ya da bir konsolosluk yakınındaki taksiciler bilgi kaynağı olabilir. Dikkat edin, Suudi Arabistan İstanbul Başkonsolosluğu, Kaşıkçı olayında ilk iş olarak Türk hizmetli personeli izne çıkardı. 

Filmlerdeki ajan takasları, gerçek hayatta da yaşanır mı? 

Ajan takasları hâlâ yapılır. Örneğin İngiltere’de, Rus ajanlar tarafından zehirlendiği söylenen Sergey Skpripal ve kızı Yulia, aslında eskiden bir Rus istihbarat subayıydı. İngiltere adına casusluk yaparken yakalanıyor. İngilizlerin elinde, takas yapacak bir Rusya casusu olmadığı için ABD’nin elindeki bir Rusya casusuyla takas yapılarak İngiltere’ye getiriliyor.