Başkanlık sistemi temsili demokrasinin amir hükmüdür

Kuvvetlerin kullanımında öncelik, doğrudan temsildir. Dolaylı temsil, ancak kuvvetin yapısal özelliğinin doğrudan temsile imkan vermemesi üzerine uygulanır. Yürütme kuvveti doğrudan temsile imkan verir. Temsili demokrasinin hükûmet sistemi kaçınılmaz olarak başkanlık sistemidir. Başkanlık sistemi, temsili demokrasinin amir hükmüdür.

İyi yönetinimde hak ve iradeye ilişkin şartları yerine getirebilmek için, hakkın ve iradenin yapısal özelliklerinin (tabiatlarının) korunduğu, yapısal özelliklerinin korunarak hak ve iradenin aralarındaki ilişkilerin düzenlendiği bir altyapıya ihtiyaç var. İyi yönetinim ancak böylesi bir altyapı üzerinde gerçekleşebilir. Bu altyapının hazırlanmadığı, yani yapısal özellikleri korunmaması sebebiyle hakkın hak, iradenin de irade olmaktan çıktığı veya hak ve iradenin arasındaki ilişkilerin onların yapılarını gözetir şekilde düzenlenmediği durumlarda, iyi yönetinimin asgari şartlarını yerine getirmek de mümkün olmaz. Hak ve iradeyi iyi yönetinim çerçevesinde hayata geçirmek, bunların en az birinden türeyen iktidarlar gerektirir. İyi yönetinim çerçevesinde hak ve iradeyi hayata geçirme amacı taşıyarak, hakkın ve iradenin en az birinden türeyen iktidarların önceliği, bu amaçları için gereken altyapıyı oluşturmaktır. Bu da bu iktidarların, gerek haktan veya iradeden türedikleri için, gerekse hakkın ve iradenin yapısal özelliklerinin korunabilmesi, hak ve iradenin yapısal özelliklerinin korunarak aralarındaki ilişkilerin düzenlenebilmesi için, türedikleri kaynağın yapısal özelliklerini taşımalarını gerektirir. Hak ve irade ancak böylesi iktidarlarla ete kemiğe bürünür. Bu durumda hak ve iradenin yapıları ve aralarındaki ilişkileri, hak ve iradeden kaynaklanan iktidarlar ve aralarındaki ilişkileri demek olur. İktidarlar, hak ve irade gibi soyut kavramların somut kalıplara döküldüğü, fiziki varlık alemine çıktıkları ilk yapılardır, ama son değillerdir. İktidarların, kendilerini kullanma hakkı olanlar tarafından doğrudan kullanılamadıkları hallerde, hak ve iradeden kaynaklı yapılarını ve aralarındaki ilişkileri koruyarak bir başka somut ve dolaylı/temsili şekle dönüşmeleri gerekir ki bunlara da kuvvet dendiğini bir önceki yazıda gördük (Demokrasi neden ve nasıl temsil gerektirir?, Star Açık Görüş, 8 Ocak 2017). Bu durumda, hak ve iradenin yapılarının ve aralarındaki ilişkilerinin, hak veya iradeden doğan iktidarlara; iktidarların yapılarının ve aralarındaki ilişkilerinin de -iktidar(lar)ın doğrudan kullanılamaması sebebiyle temsilin kaçınılmaz olduğu hallerde- kuvvetlere taşınması gerekir. Yani kuvvetlerin yapılarının ve aralarındaki ilişkilerin temelinde, aslında hak ve iradenin yapıları ve aralarındaki ilişkiler vardır. Sadece haktan kaynaklanan negatif iktidar, hakkın bütün özelliklerini yargı kuvvetine; sadece iradeden kaynaklı pozitif iktidar, iradenin bütün özelliklerini yürütme kuvvetine; iradenin de etkisi olacak şekilde ağırlıklı olarak haktan kaynaklanan normatif iktidar, bunları yasama kuvvetine taşır. Bir tasarrufta, hakların karşılıklı etkileşiminin düzenlenmesiyle oluşan hukuk içinde belirlenmiş hakların hepsi, ve bunların yanında sadece bir irade dikkate alınır ve o da tasarrufun doğrudan ve ölçülebilir nesnesi oldukları için öznesi olabilenlerin –her birinin iradesi eşit sayılmak şartıyla- salt çoğunluğunun iradesidir (haklardan biri bile ihlal edilemez). Her bir tasarrufta hakkın ve iradenin bu payları ve etkileri, onlardan doğan iktidarlar tarafından mümkünse doğrudan, mümkün değilse iktidarların temsili şekli olan kuvvetlerle yerine getirilir. İktidarlar arasındaki ilişkilerin, iktidarlar ayrılığını gerektirdiğini, bunun da iktidarların halk tarafından doğrudan kullanılmasına imkan vermediğini görmüştük. Doğrudan demokrasi uygulama imkanımız, demokrasideki iktidarlar arası ilişkinin gereği olarak yok. İktidarları kullanma hakkına sahip olanlar, iktidarların yapılarını gerektiği şekilde oluşturmak ve bu yapıları her halükarda korumak için öncelikle kullanacakları iktidarın yapısına ve sonrasında iktidarlar arası ilişkilere göre bizzat kendileri yapılanmalıdırlar. İktidar kullanımı ancak bu safhadan sonradır.Peki iktidarlar nasıl kullanılabilir?

İktidarlar nasıl kullanılır?

İktidarlar ikisi temel olmak üzere üç farklı şekilde kullanılabilir. İktidarlar temel olarak doğrudan ve temsili olmak üzere iki farklı biçimde kullanılabilir. Temsil de kendi içinde doğrudan temsil ve dolaylı temsil olmak üzere ikiye ayrılır. Doğrudan temsil, iktidar sahibinin temsilcisini aracısız kendisi belirlediği temsil şekli iken (tek dereceli), dolaylı temsil, iktidar sahibinin belirlediği temsilcinin bir başka temsilci belirlemesi şeklinde olur (iki ya da daha fazla dereceli). Bu durumda bir iktidarın, doğrudan, doğrudan temsil ve dolaylı temsil olmak üzere üç farklı kullanma ihtimalinden söz edilebilir. Temsilin kendisi bir dolaylı kullanım türüdür. Doğrudan temsil ve dolaylı temsil ise bu dolaylı kullanım içerisinde birer derecedir. İktidar kullanımında, iktidarın yapısını ve iktidarlar arası ilişkileri korumak şartıyla, mümkün olan her tür doğrudanlık, mümkün olan her tür dolaylılığa öncelenir, tercih edilir. Doğrudan demokrasi uygulama imkanı varken temsili demokrasi, doğrudan temsil uygulama imkanı varken de dolaylı temsil uygulanmaz. Zira iktidarların, sahipleri tarafından kullanılmaları bir haktır ve bir iktidarın paydaşlarından biri bile iktidarını doğrudan bizzat kullanma imkanının olduğu durumda bunu doğrudan-bizzat kullanmak istiyorsa ona mani olunamaz, bu hak engellenemez (hakkın birinin bile ihlal ya da ihmal edilemeyeceğini yukarıda görmüştük). İktidarın doğrudan kullanımının mümkün olmadığı, ancak temsili kullanımının mümkün olduğu durumda, iktidar sahibinin, vasıtasıyla iktidarını kullanacağı temsilciyi, kuvvetin yapısının imkan verdiği ölçüde bizzat belirleme hakkı vardır. Dolayısıyla, iktidarı doğrudan kullanma imkanı varken temsilen kullanabilmek için, iktidarı kullanma hakkı olanların tamamının oy birliği ile temsili kullanım kararı almaları gerekir. Yine iktidarı doğrudan temsil ile kullanma imkanı varken, dolaylı temsil ile kullanabilmek için, iktidarı kullanmaya hakkı olanların tamamının oybirliği ile dolaylı temsili kullanım kararı almaları gerekir. İktidarların uygulayıcıları, iktidarlar ayrılığının gerektirdiği şekilde, ancak temsili kullanımda farklılaşabilir. İktidarların kullanımı ister doğrudan ister temsili (yani kuvvetlerdeki temsilciler aracılığıyla) olsun, iktidarların kaynaklarından gelen yapısal özellikleri öncelikle, mutlaka ve her halükarda korunur, korunması iyi yönetinim gereği zorunludur. Demokraside iktidarlar arası ilişkiden (özel olarak iktidarlar ayrılığından) kaynaklı olmak üzere, kaçınılmaz olarak temsili şekilde kullanılmak zorunda olan iktidarlar, demokrasinin temsili alanındaki yansımaları olan kuvvetlerdeki temsilciler aracılığıyla kullanılır. Bu kuvvetler de temsili yansıması oldukları iktidarların kaynaklarından gelen yapısal özelliklerini taşımak ve korumak zorundadır ve kuvvetlerdeki temsilin türünü, bir başka deyişle kuvvetteki temsilin doğrudan mı olacağını yoksa dolaylı mı olacağını bu yapısal özellikler belirler. Kuvvetlerin kullanımında öncelik, doğrudan temsildir. Dolaylı temsil, ancak kuvvetin yapısal özelliğinin doğrudan temsile imkan vermemesi üzerine uygulanır. Kuvvetlerin iktidarlardan kaynaklı ve muhakkak korunması gereken yapıları, temsilin de şeklini belirler. Bir başka deyişle, iktidarların ayrılığı temsili gerektirir, iktidarların yapısı da temsilin türünü belirler. Bir önceki yazıda yer alan, iyi yönetinim ölçüleriyle belirlenmiş demokratik temsil kriterleri (tek dereceli doğrudan seçim, iradenin eşitliği, ayrık her gruptan/seçmen kümesinden sadece bir temsilci seçilmesi-bire birlik ilişkisi, salt çoğunluk, hak ihlali içermeme ve temsilcinin iyi yönetinim çerçevesinde iktidar sahibine sadakati), kuvvetlerde uygulanırken, kuvvetlerin her halükarda korumak zorunda oldukları yapılarına uygun şekilde uygulanırlar. Yürütme kuvveti, kaynağı olan pozitif iktidar gibi salt çoğunlukçu; yasama kuvveti, kaynağı olan normatif iktidar gibi serbest çoğulcu ve yargı kuvveti, kaynağı olan negatif iktidar gibi alacalı çoğulcudur, olmak zorundadırlar. Salt çoğunlukçu yapısını koruyarak yürütme kuvvetine ve serbest çoğulcu yapısını koruyarak yasama kuvvetine demokratik temsil kriterleri uygulandığında, bu kuvvetlerde doğrudan temsil uygulama imkanı var. Buna karşılık, alacalı çoğulcu yapısını koruyarak yargı kuvvetine demokratik temsil kriterleri uygulandığında, yargı kuvvetinde doğrudan temsil imkanı yok, ancak dolaylı temsil imkanı var. Yargı kuvvetinin gerektirdiği alacalı çoğulcu yapı, doğrudan temsil ile sağlanamaz, ancak dolaylı temsil ile sağlanabilir. Tek dereceli/doğrudan seçim kriteri haricinde, demokratik temsil kriterlerinin hemen hepsi her kuvvet için uygulanabilir. Demokratik temsil kriterlerinin kuvvetler için gösterdiği farklılıklar, her kuvvet için demokratik meşruiyetin farklı biçimlenmesi sonucunu doğurur.

Demokrasinin amir hükmü

Her bir kuvvet, kaynağında yer alan iktidarın özelliklerini taşır. Yasama kuvveti serbest çoğulcu yapıdadır ve serbest çoğulcu yapı doğrudan temsil ile oluşturulabildiği için doğrudan temsil ile belirlenir, kurumlaşmış şekli yasama organlarıdır (meclis, parlamento, senato).Yargı kuvveti alacalı çoğulcu yapıdadır ve alacalı çoğulcu yapıyı oluşturmak ancak dolaylı temsil ile sağlanabildiği için dolaylı temsil ile belirlenir. Yargı kuvvetinin oluşumunda bizi dolaylı temsile mecbur bırakacak, alacalı çoğulculuk dışında hiçbir sebep yoktur.Yargı kuvvetinin kurumlaşmış şekli, üst yargı kurumları ve mahkemelerdir (Burada alacalı çoğulcu olması gereken de üst yargı kurumları) Yürütme kuvveti irade temelli olduğu için salt çoğunlukçu yapıdadır ve salt çoğunlukçu yapıyı doğrudan temsil ile oluşturmak mümkün olduğu için doğrudan temsil ile belirlenir. Yürütme kuvvetinin kurumlaşmış şekli hükûmettir. Temsili demokrasi, kuvvetlerden ve kuvvetlerin aralarındaki ilişkilerden doğan sistemler ve sistemleri hayata geçiren kurumlar aracılığıyla ete kemiğe bürünür; bir başka deyişle cisimleşip devletleşir. İndirgenemez her tasarrufta, kendi içinde çeşitlilik içermeyecek kadar bir ve tek irade dikkate alındığı için tekil olan iradenin (pozitif iktidarın), temsili alandaki taşıyıcısı olan yürütme kuvvetindeki temsil sorumlusunun teşhis edilebilmesi için, temsilin sorumlusunun da tek bir kişi olması gerekir. Bu bir kişi olan sorumlu temsilcinin de, tıpkı taşıyıcısı olduğu irade (pozitif iktidar) gibi salt çoğunlukla (evrensel seçmen kümesinin salt çoğunluğu ile) ve temsilde doğrudanlık mümkün olduğu için de doğrudan tek dereceli seçimle, ismen belirlenmesi gerekir. Kendisine sadece yürütme kuvvetinin yetkileri ve sorumluluğu verilen bir kişinin olduğu sisteme ise başkanlık sistemi denir. Temsili demokrasinin hükûmet sistemi kaçınılmaz olarak başkanlık sistemidir. Başkanlık sistemi, temsili demokrasinin amir hükmüdür. Bu yazıda yer alan argümanlar çerçevesinde parlamenter sistemin neden gayrimeşru olduğu ise müteakip yazıda.

[email protected]