‘Armağan ekonomisi’ mümkün mü?

Modern kapitalist toplumlar mütekabiliyet esasına dayalı değiş-tokuşu yegane iktisadi eylem olarak varsaymaya meyyaldir. Modern ekonomik faaliyetlere dair düşünümlerde genelde insan unsuru göz ardı edilir ve bütün iktisadi faaliyet emtiaların, paraların ve rakamların uçuştuğu bir arena olarak resmedilir. Hatta bu faaliyetin ardında olan insan unsuru, ‘piyasa’, ‘görünmez el’ vb. bazı kavramlar aracılığıyla simgelenir, böylelikle bir yer de gösterilerek gösterilmez kılınır.

 

Buna karşın çağdaş sosyolojide Emilie Durkheim’ın yeğeni Marcel Mauss’un antropolojik potlaç araştırmalarından beslenen farklı bir iktisadi yaklaşımın da bulunduğunu belirtmek gerekir. Mauss’a göre, sosyal bilimler insanı bir bütün olarak kavramalıdır. Yeri gelmişken Mauss’un armağan ekonomileri üstüne yazdıklarının Türkçe’ye 1934’te çevrilmesine karşın yeterli ilgiyi o dönemden bugüne pek görmemiş olduğunu belirtelim. Potlaç (hibe/armağan) kültürleri hakkında yazdıklarıyla Mauss kendisinden sonraki birçok sosyal bilimciyi derinden etkilemiştir.

Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Mehmet Birekul, ekonomik faaliyetlerin insan faaliyetlerin dışında işleyen soğuk ve kalpsiz bir sistem, bir makine olduğu varsayımlarının aksine, iktisadın hayati, canlı, insan yapımı olduğu, etik seçimlerimizle şekillendiği ve hem bireysel hem de toplumsal bir aktör olduğu düşüncesinin ilk ekonomilerden modern ekonomik yapılanmaya bir değerlendirmesini hedefliyor. Bunu yaparak ekonomiyi, “ruh” ile “beden”i bütünleştiren bir yapıda ele alıyor. Bu metaforun gündelik hayattaki en güzel karşılıklarından birisi de “hediyeleşme” alışkanlıklarıdır. 

 

Hediyeleşme kültürü

 

Armağan kültürü olarak ifade edebileceğimiz hediyeleşme davranışı, geçmişten günümüze tüm toplumlarda karşılığı olan sosyal, kültürel ve ekonomik bir davranış biçimi olduğunu vurgulayan Birekul geleneksel toplumlarda mübadelenin, otoritenin ve kutsalın hâkim olduğu potlaç kültürü içerisinde kendisini ifade ettiğini vurguluyor. Ona göre bu bağış kültürü, benzer bir biçimde günümüz toplumlarında özel günlerde ve ritüelleşen gelenekler içerisinde karşılıklı değiş-tokuşun, güç gösteriminin ve kutsal arayışının bir aracı olarak karşımıza çıkıyor. Birekul Armağan Kültürü çalışmasıyla, gündelik hayat içerisinde sıkça tekrarlanan ve geçmişten günümüze hayatın ritmi içerisinde önemli bir yer tutan hediyeleşme kültürünün, Türk toplumu için de sosyal, kültürel ve ekonomik önemi korumakta ancak modern dünyanın içerisinde bulunduğu dönüşüme paralel olarak bir anlamda kutsaldan sekülere doğru dönüşmekte olduğunu gösteriyor. 

 

[email protected]