Çalıkuşu yalnızca Çalıkuşu değildir

Yılda iki kez yayınlanan Sosyoloji Divanı 20. sayısının dosya konusunu eğitim olarak seçmiş. Dergi konuyu kadim tartışmalardan güncel meselelere kadar analitik bir perspektifle irdeliyor.

En genel anlamıyla topluma dahil olması beklenen insanın karakterini inşa etme, becerilerini geliştirme ve toplumsal hayatta ihtiyaç duyacağı bilgileri ona kazandırma faaliyeti olarak görülebilecek eğitimin bu nitelikleriyle bütünüyle beşerî bir olgu olarak karşımıza çıktığı görülür.

Özellikle Türkiye'de eğitim konusunun sürekli gündemde olduğu, eğitimde başarı ya da başarısızlıkların tartışıldığı, ancak benimsenen eğitim yaklaşımlarının ve felsefelerinin ise bu tartışmalar esnasında göz ardı edildiği söylenebilir. Türk modernleşme tarihinde önemli bir yer tutan eğitim meselesinin bütünüyle çözümlenemediği, eğitim söz konusu olunca hep birtakım zorluk ve sıkıntılarla yüzleşmek zorunda kaldığımız, diğer toplumsal meselelerde ise eğitim yoksunluğunun önemli bir etken olduğu iddia edilebilir. Kendini bilme faaliyetinden ulus-devlet inşa sürecinin katalizörlüğüne, bazı ontolojik krizlerden paradigma dönüşümlerine, özgürlükten zorunlu eğitime, eşitsizliklerden rekabete, ahlaktan ideolojiye, müfredattan materyale, yapay zekadan metaverse'e kadar birçok konuyu eğitim odaklı tartışmaların ekseninde bulmamız bu sebeple olsa gerektir.

Analitik perspektif

Yılda iki kez yayınlanan ve baş editörlüğünü Ahmet Koyuncu'nun yaptığı Sosyoloji Divanı 20. sayısının dosya konusunu eğitim olarak seçmiş ve bu konuyu kadim tartışmalardan güncel meselelere kadar analitik bir perspektifle irdeliyor. Dosyanın editörlüğünü üstlenen Adem İnce'nin kadim zamanlardan günümüze eğitim düşüncesinde yaşanan dönüşümlerin mahiyetini incelediği yazısıyla açılan dosyada Mustafa Gündüz, Türk modernleşmesinde eğitimin rolünü Bernard Lewis, Niyazi Berkes ve Hilmi Ziya Ülken'in konuyla ilgili eserleri üzerinden inceliyor. Zekeriyya Uludağ ve Olcay Bayraktar ise Osmanlı'dan Cumhuriyet'e kültür ve medeniyetin zihniyet oluşumuyla ilişkisini, toplumsal değişimin eğitimdeki yansımalarını Türkiye'de hakim eğitim teorisi bakımından ele alan makaleleriyle dikkat çekiyor. Reşat Nuri Güntekin, Halide Edip Adıvar ve Yakup Kadri Karaosmanoğlu'nun Çalıkuşu, Vurun Kahpeye, Ankara romanlarında topluma önerilen kadın öğretmenler kapsamında Türk modernleşmesinin ulus merkezli kimlik inşasında önemsenen eğitimin rolünü analiz eden Fatih Uyar, "Çalıkuşu'nda Feride, Vurun Kahpeye'de Aliye, Ankara'da Selma Hanım karakterleri giyim tarzları, düşünce biçimleri, bireysel özellikleri ve eğitim süreçlerinde ortaya koydukları yaklaşımlarla modernleşme ve çağdaşlaşma düzleminde toplumu eğitim vasıtasıyla kurgulamaya çalışan cumhuriyet kadrolarının emellerine katkıda bulunurlar" sonucuna ulaşıyor.

Dosyada yer alan makalelerinde Pierre Bourdieu'nun kavramları etrafında Taner Atmaca ve Eslem Arslan Türkiye'de sınava dayalı "eğitim yarışı"nın ürettiği eşitsizlikleri teorik olarak ele alırken Ali Baltacı ve Bulut Doğan eğitim bilimleri akademisinin ve eğitim araştırmalarının niteliğine ilişkin eleştirel düzeyi epey yüksek bir analiz gerçekleştiriyorlar. Ahmet Dağ ise siber dünyadaki Metaverse ve Yapay Zeka gibi teknolojik imkanların eğitim-öğretimde doğuracağı dönüşümlere, bu çalışmaların getirmesi muhtemel Eduaintment eğitim tarzını konu ediniyor. Ali Öztürk eğitim felsefeleri ve uygulamaları arasında yaşanan karmaşayı ele alırken İbrahim Hakan Karataş da modern okulun geçirdiği dönüşümleri dönemleştirerek bu dönüşümün bugünkü toplumsal boyutlarını çözümlüyor. Derginin söyleşi bölümünde Kanada McMaster Üniversitesi'nden Henry Giroux ile Adem İnce'nin söyleşisi yer alıyor. Giroux ile İnce eğitim kavramının neliğinden modern dönemde eğitimin nerede ve nasıl konumlandırıldığına, eğitim ile diğer modern süreçler arasındaki ilişkiye, paradigma dönüşümlerinden Giroux'un özgün kavramlarına kadar geniş bir çerçevede söyleşiyor. Dergide ayrıca Muhammet Esat Altıntaş, Hanife Özer Aksaray, Ferda Öney, Kasın Küçükalp, Murat Bozkurt, Abdülbaki Değer, İsmail Güler'in yazıları da yer alıyor.

Eğitim Dosyası Sosyoloji Divanı Sayı: 20 2022

Gezi olaylarının öncesinde Tophane

Aydın Aktay'ın Beyoğlu/Tophane/Taksim/Şişli gibi kimlikli semtlerdeki kentsel yenilenme/dönüşüm çalışmalarına ne tür tepki ve tavırlarla karşılaşabileceği kadar bu çalışmaların sözü edilen semtlerin kimliklerinde oluşturabileceği tahribatlara dair çeşitli beklenti ve uyarılarını da içeren kitap esasen bir kentsel değişimi konu ediniyor. Kentsel değişime ilişkin teorik literatürü yedeğine alan Aktay, farklı kültürel dokuları temsil eden kesimlerin yer aldığı önemli semtlerden olan Tophane'deki mekân paylaşım sorununu tartışıyor. 2008 ila 2013 yılları arasında, bir anlamda Gezi olaylarının hemen öncesine tekabül eden bir süreçte çalışmanın gerçekleşmiş olması kitabın kıymetini artırıyor.

Bariyer Semtler Kimlikli Mekanlar, Aydın Aktay, Tezkire, 2022

Dil ve mantık etrafında bir söyleşi

Çağdaş İslam düşüncesinin önde gelen isimlerinden Faslı düşünür Taha Abdurrahman ahlaka dayalı felsefi yaklaşımıyla modern anlayışlara yönelttiği son derece özgün ve yerinde eleştirilerle dikkat çekiyor. Dilsiz Olmaz, Taha Abdurrahman'ın entelektüel projesinin önemli bir bileşeni olarak dilbilime ve dille ilgili diğer konulara, mantığa ve felsefeye dair yeni bakış açılarına ve anlayışlara ışık tutmayı amaçlıyor. Siyaset, din ve ilahiyatla ilgili konuları özet bir biçimde ele alıp, mantık ve felsefeye ilişkin meseleleri daha ayrıntılı bir biçimde değerlendiren kitabında Taha Abdurrahman öğrencilerinin ve meslektaşlarının kendisine yönelttiği sorulara da cevaplar üretiyor.

Dilsiz Olmaz, Taha Abdurrahman, çev. Kürşat Atalar, Pınar, 2022

@uzakkoku