Cumhuriyetin felsefesi

Yılda iki kez yayınlanan felsefe bilim ve sanat yazıları dergisi Özne'nin 38. kitabı ‘Cumhuriyetin felsefesini konu ediniyor. Bu özel sayıda, Cumhuriyetin fikri temelleri, Cumhuriyet fikrinin kökenleri, Cumhuriyetimizin 100 yıllık serencamı içinde felsefi düşüncenin gelişim süreci ele alınıyor.

Latince res publica ya da cumhur en genel anlamıyla "kamusal işler" anlamı taşır. Bir kamu yönetim biçimi olan Cumhuriyetin monarşik ya da oligarşik olmayan devlet biçimlerini, o devlet içindeki vatandaş topluluğunun en üst güç ve en üst yasallık/meşruiyet kaynağı olarak görmemizi getirdiğini söylemeli. Halkın/milletin hakimiyeti, bu hakimiyetin tezahür ettirdiği irade Cumhuriyetin özsel niteliğini teşkil eder. Kökleri Hobbes, Rousseau, Montesquieu gibi modern filozoflara dayalı gelişen Cumhuriyet tasavvurlarında, yani modern zamanlarda yasanın toplumsal hayatın temel şartı olarak ortaya çıktığını belirleyebiliriz. Yasa ile toplumsal yaşam arasındaki karmaşık ilişkinin bir determinizme indirgenmesi tehlikesine karşın sözgelimi Rousseau "Her ne kadar yasa görenekleri düzenlemese de göreneklerin oluşmasını sağlayan yasa düzenidir. Yasama gücünü yitirirse görenekler soysuzlaşır" demektedir. Adını andığımız filozoflar yasa ile toplumsal düzen-yönetim tarzı arasındaki ilişkileri söz konusu ederek modern Cumhuriyet tasavvurlarının oluşumuna büyük katkı verdiler.

Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşunun 100. yılını idrak ediyoruz. Yılda iki kez yayınlanan felsefe bilim ve sanat yazıları dergisi Özne'nin 38. kitabı 'Cumhuriyetin Felsefesi'ni konu ediniyor. Bahar 2023 tarihini taşıyan bu özel sayıda Özne'de konu çeşitli yönleriyle ele alınmaya çalışılıyor. Cumhuriyetin fikri temellerini, Cumhuriyet fikrinin kökenlerini tartışan yazılar kadar Cumhuriyetimizin 100 yıllık serencamı içinde felsefi düşüncenin gelişim sürecini serüvenini de ihmal etmeyen dergide bu yöndeki yazılar da yer alıyor. Bu minvalde Cumhuriyet döneminde eserleriyle öne çıkmış Cumhuriyetin ilk dönem felsefecileri, Baha Tevfik, Macit Gökberk, Takiyettin Mengüşoğlu, Hilmi Ziya Ülken, Uluğ Nutku gibi isimlerin irdelendiğini kaydetmek gerekiyor.

Türkiye Cumhuriyeti'nin 100 yıllık tarihinde felsefenin evrensel çapta haiz olması gereken yere ulaşamamasına karşın ulusal boyutta gelişme kaydettiğini belirten Sinem Özdemir İranlı düşünür Daryush Shayegan ile Nermi Uygur'u fikri bakımdan birlikte ele aldığı makalesinde geri kalmışlığı geride bırakarak ilerlemeyi sağlayacak ana çözümün felsefi ve fikri yeniliklerin dil ve kültür bağlamında herhangi bir yozlaşma oluşturmadan geliştirici bir şekilde birleştirilebilmesinin bireysel ve toplumsal bir görev olarak kabul edilmesinden geçtiğini vurguluyor. Bunun için gerekli olansa, Özdemir'e göre, eleştirel ve aydınlık düşünme ile hoşgörülü yaklaşımdır.

Sosyal gerçeklik

Cumhuriyet döneminde hermenötik geleneğin durumunu inceleyen yazısında Sait Vesek, Kamuran Birand, Sabri F. Ülgener ile Doğan Özlem'in bu konuda sarf ettiği görüşlere eğiliyor. Cumhuriyet döneminde etkili olduğunu bildiğimiz pozitivist eğilime zıt bir akım ve bu bakımdan tin bilimlerinin yöntemi sayılan hermenötik geleneğin gelişimine katkıları olan bu isimlerin değerlendirmelerini ele alan Vesek, özellikle son dönemlerde sosyal gerçekliğin araştırılması noktasında pozitivist geleneğin popülaritesini yitirdiği tespitini yaparak anlamayı ön plana geçiren metodolojik eğilimlerin giderek revaç kazandığını belirtiyor.

Dergide ayrıca Cumhuriyet döneminde felsefenin durumu ve geleceği konusunun yanısıra Mayıs ayında gerçekleşen Cumhurbaşkanlığı seçimleriyle ilgili de bir soruşturma yer alıyor. Oğuz Adanır, Betül Çotuksöken, Hasan Aydın, İsmail Demirdöven, Doğan Göçmen, Afşar Timuçin, Yavuz Kılıç gibi isimlerin yer aldığı bu soruşturmada Cumhuriyetin kuruluş yıllarından bugüne felsefenin geldiği nokta kadar seçim süreci ve sonucu da felsefi bakımdan ele alınıyor.

Demokrasi, cumhuriyet, özgürlük, insan hakları, cinsiyet, eşitlik, aydınlanma, din, toplum, ahlak vb. kavramlarının yeniden ele alınması gerektiğini düşünen bir talebin ya da ihtiyacın olduğunu düşünen dergide bu talep ve ihtiyaç Cumhuriyet bağlamında analiz ediliyor. Böylelikle yeni bir düşünce ufku hedefleniyor.

Hatice Nur Beyaz Erkızan ile Mustafa Günay'ın ortaklaşa edite ettiği dergide Afşar Timuçin, Onur Bile Kula, Yakup Kepenek, Ali Timuçin, Murat Bayram, Fatih Yıldız, Ayşe Çiğdem Kocaman, Betül Çotuksöken, Cemzade Kader Düşgün, Haluk Erdem, Mustafa Günay, Sevgican Akça Fişenk, Sinem Özdemir, Adnan Gümüş, Sait Vesek, Çiğdem Özbay, Volkan Koyutürk, Pelin Özdemir Taşdelen, Doğan Göçmen, Demet Altun ve Hasan Gençcan'ın makaleleri yer alıyor. Cumhuriyetin Felsefesi

Özne, 38. Kitap

2023

Hukuk sistemine karşı haklar haklıdır!

Michel Foucault ile Jonathan Simon arasında Ekim 1983'te San Francisco'da yapılan bir konuşma kaydının yazıya dökülmesiyle ortaya çıkan kitapta Foucault ve Simon, hukuk sisteminde tehlike, suç, sorumluluk ve haklar üzerine tartışıyorlar. Foucault'ya göre bir hukuk sistemi, belli bir anda, belli bir toplumdaki bir güç ilişkisinin, bir kuvvet ilişkisinin ifadesidir, dolayısıyla hukukun herhangi bir şekilde kutsallaştırılmaması gerekir. Haklar ve hukukun tam olarak aynı şey olmadığını düşünen Foucault, her halükârda bir kuruma, bir yasaya, bir hukuk sistemine karşı bu kurumların, yasaların, hukuk sisteminin temelinde olan ya da olduğu varsayılan haklar adına karşı durmanın ya da bunlarla mücadele etmenin önemli olduğunu düşünüyor.

Tehlike, Suç ve Haklar

Michel Foucault

çev. Utku Özmakas, 2023

Homo economicus çifte bir soyutlamadır!

Modern düşüncemizde özellikle Durkheim'ın etkisinin görünmezleştirdiği Gabriel Tarde sosyoloji, psikoloji, ekonomi, kriminoloji ve hukuk alanlarında eserler vermiş Fransız bir sosyolog ve Henri Bergson'un da hocası. Tarde'ın eserleri arasında önemli bir yer tutan kitap onun temel kavram ve fikirlerini içermesinin yanısıra bireysel ve toplumsal psikolojilerin, algıların, deneyimlerin, fikirlerin, arzuların, duyguların, benzerliklerin veya benzemezliklerin, karşıtlıkların, sapmaların, atılımların ya da atıllıkların, kabullerin yahut itirazların ekonomik, toplumsal ve tarihsel dönüşümlerde oynadığı rollere odaklanıyor. Ekonomistlerin homo economicus ile yaptığı çifte soyutlamayı eleştiren Tarde'ın kavram ve yorumları ilgi çekiyor.

Ekonomik Psikoloji

Gabriel Tarde

çev. Özcan Doğan

Doğu-Batı, 2023