Deleuze antik felsefeye dair ne söyler?

Sadık Erol Er, Çizgi Kitabevi tarafından yayınlanan, Deleuze'ün düşüncelerinin antik felsefeyle ilişkilerini soruşturan ‘Deleuze ve Antik Felsefe' isimli derlemesiyle bize felsefi düşüncenin kendi tarihi üstüne bükülen yanlarını hatırlatıyor.

Hemen hemen bütün önemli eserleri Türkçe’ye çevrilmiş çağdaş bir Fransız felsefeci Gilles Deleuze. Lyotard, Foucault, Derrida ve Lacan ile birlikte 1960’lardan günümüze ileri sürdüğü görüşlerle dikkatleri üstünde toplayanlar arasında. Bu dönem Fransız düşüncesine hâkim temalar sebebiyle gerek muhalifleri gerekse sevenleri tarafından kabaca postyapısalcı/postmodernist olarak adlandırılan kuşağa dahil. Aynı kuşakta yer aldığı bazı isimlerle, sözgelimi Lacan’la polemikleri ve psikanalize karşı, Felix Guattari ile birlikte önerdikleri şizoanalizle gündeme gelen Deleuze’ün Bergson, Spinoza ve Nietszche üçlüsüyle şekillendirdiği okumalarını göz önünde tutmanın onun düşüncelerini tam olarak kavrayabilmek bakımından yeterli olmayacağı iç görüsüyle hazırlanmış bir kitap ‘Deleuze ve Antik Felsefe’.

İkircikli bir tutum

Kitapta yer alan makaleleri derleyen ve Türkçe’ye çeviren Sadık Erıol Er’in deyişiyle felsefe tarihine dair ilişkisinde “ikircikli bir tutum” izlemiş Deleuze’ün bir yandan David Hume, Leibniz, Kant, Bergson, Spinoza ve Nietszche gibi majör addedebileceğimiz isimleri gah olumlayarak gah olumsuzlayarak anlattığını görürüz. Hume, Bergson, Spinoza ve Nietszche gibi isimlerde kendi felsefi yaklaşıma yarayacak unsurları, olumlayarak özümseyen Deleuze’ün Leibniz ve Kant’a karşı kısmen düşümanca bir tutum takındığı da iyi bilinir.

Kitaba yazdığı sunuş yazısında Deleuze’ün felsefe tarihine karşı tutumunun onun “boğucu etkisinden” kaçmaya çabalamak ve bu tarihe egemen olan hattın, yani aşkınlık ve temsil hattının hegemonyasını kırmak olarak özetlenebileceğini kaydeden Er, bu tavrı sadece “felsefi” değil, aynı zamanda “siyasal” bir tavır olarak da niteliyor. Deleuze’ün siyasal tavrına uç veren yaklaşımının antik felsefe ile tarihsel bir bağı da kurduğunu düşünen Er, Deleuze’ün Platonculuğun ters çevrilmesini basit bir ontoloji meselesi olarak kabul etmeyip bunu daha çok gücün ahlaki ve politik bölüşümü olarak değerlendirdiğini kaydediyor.

Platonculuğu yıkmak

Deleuze, felsefe tarihine egemen Platonculuğu yıkmak için temelde Bergson, Spinoza ve Nietszche’ye yaslansa da Aristoteles, Stoa, Lucretius, Epicuros vb. isimleri de sık sık anar. Özellikle Fark ve Tekrar, Anlam’ın Mantığı gibi eserlerinde bu isimlere yaptığı atıflar dikkat çeken Deleuze’ün antik felsefe ile kurduğu bağa bir ışık düşürmeyi amaçlayan kitapta John Sellars, Daniel W. Smith, A. Jacob Greenstine, Michael J. Bennett, Keith Ansell-Pearson, Gina Zavota gibi isimlerden yapılmış makale çevirileri yer alıyor. Bu makalelerde Plotinos’un Platonculuğuna verilebilecek Deleuze yanlısı cevaplardan Deleuze’ün felsefe tarihine yaklaşımının değerlendirilmesine, Deleuze’ün Epikurosçu ilke ve anlayışlar üzerinde temellenmiş olumlayıcı natüralizminden Deleuze’ün Epikurosçu ve Stoacı kavram, anlayış ve ilkeleri kendi çalışmalarında nasıl istihdam ettiğine, onun Aristoteles’i yanlış okumasından Parmenides, Aristoteles ile birlikte ontolojiye bakışının seyrine kadar önemli sekiz makale yer alıyor.

Yirmibirinci yüzyılın Deleuze yüzyılı olacağı söyleyen Deleuze’ün de yakın dostu diğer bir Fransız düşünür Michel Foucault’un haklı olup olmadığı bir yana, Sadık Erol Er Deleuze’ün düşüncelerinin antik felsefeyle ilişkilerini soruşturan derlemesiyle bize felsefi düşüncenin kendi tarihi üstüne bükülen yanlarını hatırlatıyor.

@uzakkoku

Büyük bir yazarın İtalya günleri

Nobel ve Pulitzer ödüllü ABD’li gazeteci ve yazar Ernest Hemingway’in, hayatı boyunca defalarca geldiği İtalya’da öğrendiği bir şarkı eşliğinde intihar ettiği sıkça anlatılan bir anektoddur. Richard Owen, Türkiye’de Ketebe Yayınları arasından çıkan kitabında Hemingway’in Birinci Dünya Savaşı’nda ilk kez İtalya’ya gelişiyle başlayarak ömrü boyunca İtalya’ya yaptığı ziyaretlerinde eserlerine ilham olan mekân ve kişilere yer veriyor. Venedik lagünlerinden Dolomit Dağları’na ve ötesine İtalyan topraklarının, Hemingway’i nasıl etkilediğini anlatmayı hedefleyen Owen’in eseri Venedik, Milano, Cenova, Sicilya, Rapallo, Cortina gibi İtalyan şehirlerinin yazar üstündeki etkilerini de gösteriyor.

Hemingway İtalya’da, Richard Owen, çev. Kadir Daniş, Ketebe, 2020

Şiiri felsefi bakışla okumak meselesi

Lucretius’un Rerum Natura (Eşyanın Tabiatı) şiirini yorumlayan yirimic yüzyıl başlarında yaşamış ünlü Fransız filozof Henri Bergson, kendisine özgü felsefi eda ile bir şiirin ya da bir felsefe metninin nasıl yorumlanacağını da örnekliyor. Şiiri kitap kitap, parça parça yorumlamaya özen gösteren Bergson, böylelikle klasik bir eserin nasıl inceleneceğine dair de ipucu veriyor. Lucretius’un etkilendiği Epiküros ve Demokritos’un felsefeleri, Lucretius’un bunları nasıl ele alıp aştığını, nasıl bir kozmoloji, nasıl bir felsefe ortaya koyduğunu da anlatımında yorumlayan Bergson, yeri geldikçe Vergilius ve Ovidius’un Eşyanın Tabiatı’ndan deyim yerindeyse mir-i mal görüp alıntıladıkları pasajları da zikrediyor.

Şiir Felsefesi, Henri Bergson, çev. Adem Beyaz, Y. Gurur Sev, Pinhan, 2020