Demokrasiyi demokrasiyle korumak

En büyük sorunun halk iradesinin dile getirilmesine değgin yöntemlerin icadı olduğunu vurgulayan Dahrendorf, güçlü ve etkin parlamentoların artık olmadığını söylüyor.

Son iki yüzyıl boyunca en gözde yönetim biçimi olan demokrasinin özellikle 1989’da Berlin duvarının yıkılması, Soğuk Savaş’ın sona ermesi ve Doğu Avrupa ülkelerinin de demokratikleşme yolunda önemli adımlar atmasıyla oluşan yeni uluslararası konjonktürde ağır bir bunalım içine girdiği iddiaları revaçtaydı.

Demokrasiyi kriz içinde görmeye yol açan etkenlerden en önemlisi elbette ulus-üstü ve ötesi ölçekteki karar alma mekanizmalarında demokratik süreçlerin etkililiğinin zayıflaması, demokrasinin geçerli olduğu geleneksel ulus-devletlerin yeni siyasal süreçlerde çift yönlü bir baskı altında eski gücünü yitirmesi olarak görülebilir. Bu çifte baskının ilki ulus-altı diyebileceğimiz etnik tasavvurların yeniden ön plana çıkarak ulus devletlerin içsel bütünlüğünü sarsmasıyken ikincisi ise ulus-üstü organizasyonların, Avrupa Birliği, NATO, IMF vb. gündelik hayatlarımıza etkileri en az demokratik süreçler kadar derin olan başka bütünlüklerin ulus-devleti zayıflatmasıydı.

Dahrendorf’a göre demokrasi şu üç soruya mantıklı bir cevap sunarak siyasal iktidarın kullanımına meşruiyet üreten bir kurumlar topluluğudur: İçinde yaşadığımız toplumlarda şiddete başvurmadan değişimi nasıl sağlarız? İktidar uygulayıcılarını nasıl denetleyebilir ve iktidarlarını kötüye kullanmamalarını nasıl temin edebiliriz? Halk -bütün vatandaşlar- iktidar kullanımına nasıl ortak olabilir?

Parlamenter demokrasinin ve temsili rejimin ulus-devletin icadına sımsıkı bağlı olduğunu savlayan Dahrendorf, ulus-devlet önemini koruduğu ölçüde parlamenter demokrasi ve temsili rejimin de önemini koruyacağını düşünüyor. Bununla birlikte “halk”ı da yakından ilgilendiren birçok karar mekanizmasının ulusu aşan siyasi mekanlara taşındığı ve ulus-devleti aşan boyutlara yerleştiği görülüyor. Bu tür yeni mekanlarda oluşturulan NATO parlamenter toplantıları, Avrupa Parlamentosu vb. parlamentolar, hakiki parlamento statüsünde de değillerdir.

Halk iradesinin dile gelişi

Uluslararası siyasi mekanlardaki en büyük sorunun halk iradesinin dile getirilmesine değgin yöntemlerin icadı olduğunu vurgulayan Dahrendorf, bununla birlikte halka güç ve ses kazandırmak sadece uluslararası düzeyde değil, birçok açıdan ulusal düzeyde de artık sık sık karşılaşılan bir soruna dönüşmüş olduğunu vurguluyor. Çünkü Dahrendorf’a göre güçlü ve etkin parlamentolar artık yok, siyasi müzakereyi sürdürebilmek için yeni yollar ve yöntemler bulmak zorunluluğu artıyor. Halk ile karar vericiler arasında bağ kurabilmek için yeni yollar aramaya dönük çabalar da sürüyor.

Dahrendorf’un ilk olarak 2001’de basılmış kitapta benimsediği iyimser çözümleyici tavrın İkiz Kule saldırılarının ardından dünyada tümüyle değişen yeni küresel siyasi güç dengeleri bakımından hala benimsenebilir olup olmadığını tartışabiliriz elbette; ancak konu ettiği sorunların özünde demokrasiyi tehdidinin de sürdüğünü belirtmeliyiz.

[email protected]

Demokrasinin Bunalımları Ralf Dahrendorf çev. A. Emre Zeybekoğlu İthaki, 2015

Meşrutiyet ve toplumsal düşünceler

Halkçılık, köycülük ve sosyalizm gibi düşünceler Türk düşünce hayatı çalışmalarında genelde birbirlerinden farklı düşünceler manzumesi gibi ele alınır. II. Meşrutiyet dönemi basınını bir arkeolog titizliğiyle araştıran Arda Odabaşı bu yaklaşımdaki hataları meydana çıkarıyor ve bu üç akımın da yakınsamalarını ortaya koyuyor. Birçok göz ardı edilen, ya da ulaşılamayan dergiyi günyüzüne çıkarıp  II. Meşrutiyet dönemi çalışmalarına bu bakımdan da büyük bir katkı sağlayan Odabaşı’nın kitabı daha önce değişik yayın organlarına dağılmış makalelerin yanı sıra ilk defa bu kitapta yer alan çalışmalardan oluşuyor.

2. Meşrutiyet Basınında Halkçılık, Köycülük, Sosyalizm, İ. Arda Odabaşı, Dergah, 2016

Madunlar nasıl konuşabilir?

Postkolonyalist teorinin önemli isimlerinden Gayatri Chakravorty Spivak. Onun çağdaş siyaset kuramı literatüründe neredeyse bir klasik statüsü kazanan makalesi “Madun konuşabilir mi” metninin yanı sıra, Spivak’ın adeta kendisiyle yıllar sonra diyaloğa girerek, bu yazısına verdiği yanıtları içeren başka bir makalesi ile kitabın Türkçe baskısı için özel olarak yazdığı önsözü bir araya getiriyor.  Spivak’ın peşinde olduğu şey, madunluğun genelleştirilebilir, evrensel parametrelerini tespit etmekten ziyade, bu tekilliklerin konuşabilmelerinin önündeki çeşitli engelleri ifşa etmektir.

 Madun konuşabilir mi, Gayatri Chakravorty Spivak, çev. D. Hattatoğlu-E. Koyuncu-G. Ertuğrul, Dipnot, 2016