Deprem sonrası istihdam nasıl korunacak?

Bölgede hayatın normale dönmesi için çalışma hayatına yönelik desteklerin ve tedbirlerin sürmesi gerekiyor. Özellikle iş insanlarının bölgede istihdam oluşturacak yatırımlar yapması hayatın normale dönmesine önemli katkılar sağlayacaktır.

Ülkemiz 6 Şubat 2023 tarihinde sabaha doğru geniş bir alanda etkili olan yıkıcı bir deprem yaşadı. Depremin yıkıcı etkilerinin olduğu Adana, Adıyaman, Diyarbakır, Gaziantep, Hatay, Kahramanmaraş, Kilis, Malatya, Osmaniye ve Şanlıurfa illerinde 8 Şubat 2023 tarihinden itibaren 3 ay süreyle olağanüstü hal ilan edildi. Daha sonra Elazığ ilimiz tüm ilçe, mahalle ve köyleri ile birlikte 'Genel Hayata Etkili Afet Bölgesi' ilan edildi.

Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı'nın yaptığı hasar tespit çalışmalarına göre (23 Şubat tarihi itibariyle) yıkık ve acil yıkılması gereken ağır hasarlı 156 bin binada 507 bin bağımsız bölüm bulunuyor. Depremde 43 bin 556 kişi maalesef vefat etti. Deprem nedeniyle yaşanan yıkıma ve vefat sayılarına bakıldığında yaşadığımız felaketin boyutunu anlamak mümkündür. Deprem hayatımızın her alanını etkilediği gibi çalışma hayatını da önemli ölçüde etkiledi. İşçiler, memurlar, esnaflar, işverenler, işyerleri, emekçiler, kamu kurum ve kuruluşları da depremin yıkıcı etkisini yaşadı. Bu konuda çalışma ve sosyal güvenlik alanına ilişkin tedbirler ilk günlerden itibaren devreye alındı.

İşten çıkarma yasağı

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı afet bölgeleri için bir dizi tedbiri uygulamaya koydu. Bu uygulamaların temel amacı deprem bölgesinde çalışma ve sosyal güvenlik alanında vatandaşlarımızın yaralarına sarmaya yöneliktir. Bu çerçevede bazı uygulamalardan bahsedelim...Kronik hastalıklar nedeniyle kullanılan ilaç ve tıbbi malzeme teminine ilişkin raporlardan, 1 Ocak 2023 tarihi ve sonrasında süresi bitmiş/bitecek olan tüm kronik hastalık rapor süreleri 30 Haziran 2023 tarihine kadar uzatıldı. Vatandaşların ilaç ve sağlık hizmetine kolay erişimini sağlayacak uygulamaları devreye aldı. İŞKUR, Toplum Yararına Program kapsamında olağanüstü hal bölgesinde kamusal ihtiyaçların giderilmesi için 20 bin 700 kişilik istihdam sağladı. SGK'ya verilmesi gereken tüm bilgi, belge ve beyannameler ertelendi. Kısa çalışma uygulaması ve nakdi ücret desteği devreye alındı. İşten çıkarma yasağı getirildi. Depremin etkilediği illerdeki vatandaşların prim borçları 31 Ağustos 2023'e kadar ertelendi.

Kamu çalışanlarına yönelik tedbirler

Kamu çalışanlarıyla ilgili çeşitli düzenlemeler 15 Şubat 2023 tarihli resmi gazetede yayımlandı. Bu kapsamda 122 Sayılı Olağanüstü Hal Kapsamında Kamu Personeline İlişkin Alınan Tedbirlere Dair Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi, Afet Bölgesindeki Kamu Çalışanlarına Yönelik Tedbirler ile ilgili Cumhurbaşkanlığı Genelgesi, Depremler nedeniyle Milli Eğitim Bakanlığı ve Diyanet İşleri Başkanlığı ders ve ek ders saatlerine ilişkin 6793 ve 6794 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararı ilk tedbirler olarak devreye alındı.

Cumhurbaşkanlığı tarafından yayınlanan bu genelgeler ve kararlarla bölgede çalışma hayatına yönelik önemli adımlar atıldı. Bu kapsamda "Afet Bölgesindeki Kamu Çalışanlarına Yönelik Tedbirler" konulu ve 2023/5 sayılı Cumhurbaşkanlığı Genelgesi, 15 Şubat 2023 tarihli Resmi Gazete'de yayımlandı. Bu genelgeye göre "olağanüstü hal kapsamındaki illerdeki kamu kurum ve kuruluşlarında çalışanlardan 6 Şubat 2023 tarihinden geçerli olmak üzere idari izinli sayılacakların veya uzaktan çalışma ve dönüşümlü çalışmaya tabi tutulacakların durumları hizmetlerin aksatılmaması kaydıyla il valilerince değerlendirileceği" ifade edildi. Ayrıca bu kapsamda olan kamu çalışanları fiilen göreve gelmedikleri sürede idari izinli sayılacaklar. İdari izinli sayılanlar görevleri fiilen yerine getirmiş sayılacak ve mali ve sosyal haklarını alacaklar.

Geçici görevlendirme

"OHAL kapsamında kamu personeline ilişkin alınan tedbirlere dair kararname" ile kamu kurum veya kuruluşlarında çalışanların ilgili mevzuattaki şartlara ve kısıtlamalara tabi olmaksızın, olağanüstü halin gerekli kıldığı durumlar sebebiyle olağanüstü hal kapsamındaki illerde ihtiyaç duyulan birim veya hizmetlerde görevlendirilebilmesi sağlandı. Bu çerçevede zaten bölgeye kamu hizmetleri için gelen çok sayıda kamu personeline ilaveten bölgenin büyük ihtiyaç duyduğu diğer kamu personellerinin geçici süreli görevlendirilmesi sağlandı.

"Olağanüstü Hal Kapsamında Çalışma ve Sosyal Güvenlik Alanına İlişkin Alınan Tedbirlere Dair Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi" ise 22 Şubat 2023 tarihli resmi gazetede yayımlandı. Kararnameyle kısa çalışma ödeneği, nakdi ücret desteği, işten çıkarma yasağı ve sosyal güvenlik düzenlemeleri hayata geçirildi. Bu tedbirlerle istihdamın korunması ve hayatın normale dönmesi hedefleniyor.

Kısa çalışma uygulaması nedir?

Kısa çalışma uygulamasının temel amacı çalışılmayan sürelerde işçilere gelir desteği sağlanmak suretiyle istihdamın korunmasıdır. Genel ekonomik, sektörel, bölgesel kriz veya zorlayıcı sebeplerle işyerindeki haftalık çalışma sürelerinin geçici olarak en az üçte bir oranında azaltılması veya sürekli olmamak şartıyla işyerinde faaliyetin tamamen veya kısmen en az dört hafta süreyle durdurulması hallerinde, işyerinde üç ayı aşmamak üzere sigortalılara çalışamadıkları dönem için gelir desteği sağlayan uygulamadır. Cumhurbaşkanlığı kararnamesine göre olağanüstü hal süresince depremlerin etkilerinden kaynaklı bölgesel kriz gerekçesiyle kısa çalışma ödeneği verilecek. Kısa Çalışma kapsamında işçilere kısa çalışma ödeneği veriliyor. Ayrıca işçilerin genel sağlık sigortası primleri ödeniyor.

Süreci nasıl işliyor?

Uygulama için işveren İŞKUR'a başvuruda bulunuyor ve İş Müfettişlerince yapılan uygunluk tespiti gerekiyor. Ancak deprem nedeniyle ödemeler için uygunluk tespiti beklenmeyecek. Cumhurbaşkanlığı kararnamesine göre olağanüstü hal ilan edilen bölgeden ÇSGB'nca belirlenecek il/ilçelerde bulunan işyerleri ve/veya deprem sebebiyle yıkık, acil yıkılacak, ağır veya orta hasarlı olduğunu belgeleyen işyerleri için uygunluk tespitinin tamamlanması beklenmeksizin işverenlerin başvurusu doğrultusunda kısa çalışma ödeneği verilecek. İşverenin hatalı bilgi ve belge vermesi nedeniyle yapılan fazla ödemeler, yasal faizi ile birlikte işverenden tahsil edilecek. İşverenler kısa çalışma başvurularını e-devlet üzerinden yapacaklar. Ödemeler işçilerin hesaplarına yatırılacak.

Kısa çalışma ödeneği, işçinin son 12 aylık prime esas kazançları dikkate alınarak günlük ortalama brüt kazancı üzerinden hesaplanıyor. Kısa çalışma ödeneği, işçilerin bu şekilde hesaplanan günlük ortalama brüt kazancının yüzde 60'I tutarındadır. Ancak bu tutar asgari ücretin brüt tutarının yüzde 150'sini geçemiyor. Kısa çalışma ödeneğinin süresi azami üç aydır. Bu süreyi altı aya kadar uzatmaya ve işsizlik ödeneğinden mahsup edilip edilmeyeceğini belirlemeye Cumhurbaşkanı yetkilidir.

İşten çıkarma yasağı

İlgili kararnameyle olağanüstü hal ilan edilen illerde her türlü iş veya hizmet sözleşmelerinin, olağanüstü hal süresince istisnalar dışında feshedilemeyeceği düzenlemesi getirildi. Kararnameye göre "4857 sayılı İş Kanununun 25'inci maddesinin birinci fıkrasının (II) numaralı bendinde ve diğer kanunların ilgili hükümlerinde yer alan ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzeri sebepler, belirli süreli iş veya hizmet sözleşmelerinde sürenin sona ermesi, işyerinin herhangi bir sebeple kapanması ve faaliyetinin sona ermesi, ilgili mevzuatına göre yapılan her türlü hizmet alımları ile yapım işlerinde işin sona ermesi halleri dışında işveren tarafından feshedilemez."

Nakdi ücret desteği

Olağanüstü hal ilan edilen illerde çeşitli nedenlerle kısa çalışma ödeneği alamayacak durumda olan işçilere nakdi ücret desteği verilecek. Kararnameyle "6 Şubat 2023 tarihi itibarıyla iş sözleşmesi bulunan işçilerden, işvereni tarafından; kısa çalışma başvurusuna istinaden yeni bir hak sahipliği oluşmayanlar, depremlerin etkilerinden kaynaklı işyerinin kapanması veya kapatılması sebebiyle iş sözleşmesi feshedilen ve yeni bir işsizlik ödeneği hak sahipliği oluşmayanlara herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşundan yaşlılık aylığı almamak kaydıyla ve varsa daha önce başlatılabilecek durumda olan hak sahipliklerinden kalan süreler tamamlandıktan sonra, kısa çalışma uygulanan dönemde veya işsiz kaldıkları süre kadar olağanüstü hal süresini geçmemek üzere İşsizlik Sigortası Fonundan günlük 133,44 Türk lirası nakdi ücret desteği verileceği" düzenlemesi yapıldı. Kısa çalışmada olduğu gibi nakdi ücret desteği alanların da genel sağlık sigortasına ilişkin primleri devlet tarafından karşılanacak.

İşçilerin toplu sözleşme süreçlerine ilişkin düzenleme

Kararnameyle olağanüstü hal bölgesinde başlayacak ve başlamış olan toplu sözleşmeler ile ilgili sendikal hak kayıpları yaşanmaması ise süre uzatımı yapılmıştır. Bu çerçevede "6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu kapsamındaki yetki tespitlerinin verilmesi, toplu iş sözleşmelerinin yapılması, toplu iş uyuşmazlıklarının çözümü ile grev ve lokavta ilişkin süreler olağanüstü hal ilan edilen illerde 6 Şubat 2023 (bu tarih dahil) tarihinden itibaren olağanüstü hal süresince uzatılması" düzenlenmiştir.

Sosyal güvenlik alanında tedbirler

İlgili kararnameyle daha önce sosyal güvenlik alanında alınan tedbirlere ilave yeni tedbirler devreye sokulmuştur. Bu çerçevede "olağanüstü hal süresince Sosyal Güvenlik Kurumunca Kurum bütçesinden finansmanı sağlanacak sağlık hizmetleri ile ilgili tedbirleri almaya, usul ve esasları belirlemeye Sosyal Güvenlik Kurumu'nun yetkili olacağı ve bu kapsamda yapılacak harcamaların Sosyal Güvenlik Kurumu'nun bütçesinden karşılanacağı" düzenlemesi yapılmıştır.

Deprem nedeniyle yaşadığımız büyük afetin etkilerini azaltmak amacıyla devlet diğer alanlarda olduğu gibi çalışma ve sosyal güvenlik alanına ilişkin de çok sayıda tedbiri hayata geçirdi/geçiriyor. Süreç içinde ihtiyaç duyulan yeni tedbirler olursa buna yönelik adımlar da atılacaktır. Bölgede hayatın normale dönmesi için çalışma hayatına yönelik desteklerin ve tedbirlerin sürmesi gerekiyor. Özellikle iş insanlarının bölgede istihdam oluşturacak yatırımlar yapması hayatın normale dönmesine önemli katkılar sağlayacaktır. Büyük şirketlerin yatırım planlamalarına bölge illerini alması yapılan insani yardımlar kadar önemlidir. İşgücü piyasaları açısından en önemli hedef ilk olarak bölgede en azından deprem öncesi istihdam rakamlarının korunması ve mümkünse artırılmasıdır. Bu nedenle bölgeyi istihdam ve yatırım açısından cazip hale getirmek gerekir. İş insanları bölgeye insani yardımlar göndermenin yanı sıra iş imkanları oluşturacak yatırımları da planlarına almaları gerekir.

@TarkanZengin