© Copyright 2024
Sitemizde yayınlanan haberlerin telif hakları gazete ve haber kaynaklarına aittir. İzin alınmadan, kaynak gösterilerek dahi iktibas edilemez.
Descartes’in bıraktığı yerden, Spinoza
MURAT GÜZEL
4.04.2015
Filozofun henüz Descartes felsefenin etki alanının dışına çıkmadan yazdığı metinlerden oluşuyor Descartes Felsefesinin İlkeleri ve Metafizik Düşünceler adlı kitap.
Modern felsefenin başlangıcında önemli bir rol oynayan Descartes’in açtığı düşünme yolunda iki temel kutup oluştuğu felsefe tarihindeki belki de en yaygın kanaatlerden biridir. Bu kanaate göre Descartes’çı felsefenin temel problematiğini oluşturan ruh ve beden ikiliğinde özetlenen çift töz düalizminin üstesinden bu iki kutbu oluşturur. Kutuplardan ilkini Leibniz’in monadolojisi (tözleri sonsuz sayıda çoğaltan bakış) ile Spinoza’nın panteizmi (Descartes’çı iki tözü, tek bir töz olarak kavrayan monist bakış) temsil eder.
Spinoza özellikle din ve politika alanlarında dile getirdiği görüşlerle son yıllarda hem dünyada hem de Türkiye’de yeniden okunan bir filozof. Özellikle Teeolojikopolitik İnceleme adlı kitabıyla din ve siyaset ilişkilerine etkileri hâlâ süren bir bakış geliştirmiş Spinoza’nın eserlerinin tamamına da teşmil edilebilecek türden monist bir bakışı sürdürdüğü bilinir. Spinoza’nın kendi felsefi bakış açısını oluştururken özellikle Descartesçı felsefenin çözümsüz bıraktığı konulara ağırlık verdiği görülür.
Hollanda Yahudi cemaatinden geri dönülmemecesine aforoz edilmesine yol açan Ethika kitabında geliştiriği düşünceleri serimlerken kullandığı geometrik kanıtlama yöntemi ile de ilgi çeken filozofun henüz Descartes felsefenin etki alanının dışına çıkmadan yazdığı metinlerden oluşuyor Descartes Felsefesinin İlkeleri ve Metafizik Düşünceler adlı kitap.
Spinoza, kitaptaki iki metinden ilki olan Descartes Felsefesinin İlkeleri’nde, yer yer getirdiği ayrıntılı açıklamalar dışında, Descartes düşüncesinin içeriğine herhangi bir ekleme yapmadan, onu geometrik yöntemle sunarak daha anlaşılır kılmayı hedefliyor. İkinci metin olan Metafizik Düşünceler’de ise, bu düşüncede yöntemden çok içerik bakımından, yani bütüne ilişkin bir eksiklik olarak gördüğü şeyi tamamlamayı seçiyor.
Bu açıdan, iki metin bir bütün olarak düşünüldüğünde, Spinoza’ya göre Descartes düşüncesinde nelerin, geometrik yolla gösterilebildikleri ölçüde, Varlık’ın bilgisine dâhil edilmeye değer oldukları görülür. Ama öte yandan, metinler bu düşüncenin çıkış noktası ve temel varsayımları gereği açıklanamadan kalan her şeyi de ortaya koyuyor. Bu nedenle Descartes Felsefesinin İlkeleri ve Metafizik Düşünceler yalnız Descartes düşüncesi üzerine yazılmış değerli bir kaynak değil, Spinoza’nın kendi düşüncesini anlamak açısından da büyük önem taşıyan bir çalışma.
Spinoza’nın uğraştığı ve kendi düşüncelerini geliştirmesinde ona rehberlik ettiğine hiç kuuşku olmayan kartezyen problematikler, modern dünyanın zihniyetinin oluşum tarihini de aydınlatacak değerli bilgiler sunuyor.
Descartes Felsefesinin İlkeleri ve Metafizik Düşünceler, Benedictus Spinoza, çev. Coşkun Şenkaya, Dost, 2015
Toplumsallaşmanın sözlüğü
Toplumsallaşma, her insanın yaşamak zorunda olduğu bir süreç. İnsanın ve toplumun olduğu her yerde yaşanan, insanlığın evrensel tecrübelerinden birisi. Kaçışı, çıkışı olmayan bir tecrübe. Kendisine rağmen kendisi olmaya doğru bir süreç. Başka da bir yolu yok bu işin. Kimse annesinden yetişkin olarak doğamaz; yetiştirilirken yetişir. Toplumsallaşma paradoksların, tezatların armonisidir. Uyumun ve başkaldırının, bir yere ait olmanın ve yalnızlığın bir arada karmaşasıdır. Toplumnsallaşma konusunu sosyal psikolojik açılardan ele almaya dönük sözlük bu konuya bir girişi niteliği de taşıyor.
Toplumsallaşma Sözlüğü, Mahmut H. Akın, Çizgi, 2011
Edebiyatın “geometrik” eleştirisi
Dünya edebiyat eleştirisi literatürüne önemli katkılarda bulunan Kanadalı Northrop Frye’ın, bugün artık “kült” kabul edilen eseri Eleştirinin Anatomisi, Frye’ın kendi deyimiyle, “edebi eleştirinin kapsamı, kuramı, prensipleri ve tekniklerine toplu bir bakış sağlama olasılığı üzerine, sözcüğün tam anlamıyla bir deney ya da tamamlanmamış bir girişim”dir. Edebiyat eleştirisinin niçin sadece edebi eserlerle ilgilenmekten öte bir girişim olduğunu izah eden kitabında Frye’ın eleştiri anlayışını nertedeyse geometrik ve matematiksel bir hassasiyetle kurduğuna tanık oluoruz. Kitapta ayrıca başka bir ünlü eleştirmen Harold Bloom’un da bir önsözü yer alıyor.
Eleştirinin Anatomisi, Northrop Frye, çev. Hande Koçak, Ayrıntı, 2015