Entelektüeller ve hakikat ilişkisi

“Hakikat Krizinde Entelektüel ve Öteki: Vives ve Goethe” isimli kitap, hem Gasset'nin ‘hareket içinde hareket'i analiz eden çarpıcı üslubuna hem de Rönesans ve Aydınlanma olarak adlandırılabilecek iki farklı dönemde yaşamış bu iki isim özelinde entelektüeller ve hakikat ilişkisine tanıklık edebileceğimiz bir metinler toplamı.

Yirminci yüzyılda hayat sürmüş önemli varoluşçu filozoflardan biridir José Ortega y Gasset. Hemen bütün varoluşçular gibi insan için varoluşun özden önce geldiğini savlar. Gasset insandaki hiçbir şeyin değişimden muaf kalmadığını, aksi bir durumda, yani insandaki bir şey kendini sabit ve değişmez karakterde gösterirse, bunun insanda olup da insani olmayan bir şeye ait olduğu anlamına geleceğini düşünür. O'na göre "İnsanın bir doğası yoktur; onda hiçbir şey değişmez değildir. Onun değişmez bir doğa yerine kendisine ait bir tarihi vardır ki bu da başka hiçbir yaratıkta olmayan bir şeydir. Tarih, cevheri tam da varyasyon olan bir hakikatin kendine has bir varoluş halidir; dolayısıyla her tür cevhere karşıttır. İnsan, cevhersizdir."

Albert Camus'nün Nietzsche sonrası düşünürler arasında en parlak üsluba sahip olduğunu düşündüğü Ortega y Gasset'nin Erasmus'un öğrencisi İspanyol hümanist Juan Luis Vives ve Goethe etrafındaki bildiri ve yazılarını bir araya getiren Hakikat Krizinde Entelektüel ve Öteki: Vives ve Goethe, hem Gasset'nin 'hareket içinde hareket'i analiz eden çarpıcı üslubuna hem de Rönesans ve Aydınlanma olarak adlandırılabilecek iki farklı dönemde yaşamış bu iki isim (Vives ve Goethe) özelinde entelektüeller ve hakikat ilişkisine tanıklık edebileceğimiz bir metinler toplamı.

Rönesans'ın ayracı

Gasset'ye kalırsa Vives, "Ortaçağa has -Hıristiyan ve 'Gotik- hayat ile modern -natüralist ve 'Barok'- bir hayatın arasında kalmış, hantal ve sefil bir kriz zamanından ibaret bir çağın", bir anlamda Rönesans'ın bir ayracıdır.

Danteci ve Ortaçağ'a has dünya ile Kartezyen ya da modern dünyanın birbirine gün ile gece gibi bir karşıtlık sergilediğini düşünen Gasset, Vives'nin Ortaçağ ile modern çağ arasında kalmış ve bu yüzden bir "kararsızlık çağı" olarak değerlendirilmesi gereken bir çağda hayat sürdüğünü, bu çağın mensubu olduğunu belirtir. Cesar Borgia, Luther, Münzer, Ulrich von Hutten, Paracelsus, Rabelias bu çağda yaşayanlardan bazılarıdır.

Vives'in bir dahi olmadığını vurgulayan Gasset, buna rağmen onun iki büyük meziyeti olduğunu da belirtir: Ciddiyetin başlatıcısı ve sükûnet. Vives'ten çok daha parlak birçok edebiyatçı ve bilim adamı olmasına karşın 15. yüzyıldan sonra ortaya çıkan ilk ciddi entelektüelin Vives olduğunu iddia eden Gasset, 'başlatıcı olma'nın kendi başına modern olmakla aynı anlama geldiğini de laf arasında söyler.

Rönesans'ın bugün bazılarına ihtişamlı görünmesine rağmen bir "kriz dönemi" olduğuna dikkat etmek gerekir. Gasset; Erasmus, Machiavelli, Poliziano, Pico della Mirandola, Savanorala, Botticelli, Verrocchio, Leonardo, Michalengelo yahut Urbino gibi bu dönemi simgeleştirebileceğimiz isimlerin istikrarsız kişiliklerinden hareketle 15. yüzyılı Avrupa'nın en karmaşık yüzyılı sayar. Erasmus'a atfen 'delilerin soytarı, soytarıların deli" olduğu bir yüzyıldır bu.

Kitapta yer alan 'Entelektüel ve Öteki' başlıklı denemesinde de bir entelektüelin katlanamadığı tek şeyin sahtecilik olduğunu ifade eden Gasset, "yazar, bilim insanı, profesör, filozof maskesiyle sözde entelektüellerin ortalıkta dolandığını da vurguluyor.

Hakikat Krizinde Entelektüel ve Öteki: Vives ve Goethe

José Ortega y Gasset

çev. Soykan Özyurt, Babil, 2023

Hz. Ali'nin yüz sözüne yorumlar

Osmanlı Halvetiliği'ndeki ünlü isimlerden biri olan Cemal-i Halveti'nin Sultan II: Bayezid'e hediye ettiği eserin Türkçeleştirilmiş hali olan eser Hz. Ali'ye isnat edilen yüz özlü sözü ve onlara verilen yorumu ihtiva ediyor. Sözlerden bazıları ise şunlar: "Cimrilikle iyilik olmaz", "Tatlı dilli olanın kardeşi çok olur", "İyilik ile hür köle edilir", "Her yudumda boğaza takılma, her lokmada boğaza dizilme vardır." Hz. Ali'nin sözlerinden hisse çıkaran Halveti'nin Kur'an ve Hz. Peygamber'e de sık sık atıf yaptığını vurgulamalıyız. Eser, Süleymaniye Kütüphanesi Ayasofya tasnifinde bulunan Arapça yazmadan çevrilmiş.

Reydetü'l Esrar

Cemal-i Halveti

çev. F. Yıldız-Ö. Çınar

T. Kıvanç, Sufi, 2023

Avrupa mutlakiyetçiliğine Marksist bakış

Avrupa mutlakiyetçiliğini eşzamanlı olarak yani, hem mutlakiyetçi devletin temel tarihsel kategorisini oluşturan "katışıksız" yapıları; hem de Ortaçağ sonrası Avrupa'nın muayyen ve birbirinden farklı monarşilerinin temsil ettiği "katışık" farklılıkları incelemeyi hedef edinen kitabında Avrupa Marksizminin ünlü isimlerinden olan Perry Anderson, Marksist söylemin iki farklı düzlemi arasına bilinçli olarak yerleşerek "sınıflar arasındaki seküler mücadele[nin], eninde sonunda, toplumun ekonomik ya da kültürel düzeylerinde değil de siyasal düzeyde sonuca bağlandığı" sonucunu vurguluyor. Anderson'a göre dünyanın ilk uluslararası sitemi olan mutlakiyetçilikten çıkarılacak dersler tükenmemiştir.

Mutlakiyetçi Devletin Kökenleri

Perry Anderson

çev. Uygur Kocabaşoğlu

İletişim, 2023