Garbın jeopolitik ‘şark meselesi’ ve İzmir’in işgali-VIII

Şehzade Cemaleddin Efendinin riyasetinde Trakya’ya giden ikinci heyette eski Harbiye Nazırı Cevad Paşa ve Genelkurmay Başkanı Fevzi (Çakmak) Paşalar da vardı. Ayrıca Anadolu’ya giden heyetlerden ilkine Yeni Gazete’nin başyazarı Burhan Cahid (Morkaya) da katılmış ve bu seyahat sırasındaki izlenimlerini 21 Nisan’dan itibaren Yeni Gazete’de “Heyet-i Nasıha ile Beraber” üst başlığı altında 16 sayı boyunca tefrika etmişti. 

Bu arada İtilaf devletleri tarafından sık sık Paris Sulh Konferansına davet edilen Venizelos, 4 Şubat 1919 tarihinden itibaren Yunanistan’ın taleplerini anlatmaya başlamıştı. Asıl amaçları kadim “Şark Meselesi”ni halletmek olan İngilizler, mezkûr Yunan taleplerinin gerek jeopolitik gerekse jeostratejik açıdan asla mümkün olamayacağını bilmelerine rağmen bu taleplerin “Şark Meselesi”ni kendi çıkarları doğrultusunda halledebilmeleri için son derece ucuz ve kullanışlı imkânlar sunduğunu da görüyorlardı. Yunanistanın ölçüsüz taleplerine karşı 12 Şubatta İtilaf devletlerinin İstanbul’daki mümessillerine bir nota veren ve müstakbel sulh şartlarının Vilson Prensiplerinin 12. maddesine istinat etmesi gerektiğini belirten Babıali ise İstanbul, Edirne, Aydın, Bursa ve doğu vilayetlerindeki nüfusun büyük çoğunluğunu Müslümanların oluşturduğunu ve dolayısıyla bütün bu bölgelerde Osmanlı hâkimiyeti sağlanmazsa kalıcı bir sulhun mümkün olamayacağını bildirdi. Bu notada ayrıca Boğazlar’ın serbestîsi, Arap vilayetlerine muhtariyet verilmesi ve Ermeni meselesi gibi konulara dair görüş ve tekliflerini de dile getiren hükümet, özellikle Ermenilerin doğu vilayetleri üzerindeki taleplerini somut delillerle reddederek tehcirden evvel Ermeni çeteleri tarafından bir milyondan fazla Müslümanın katledildiğini, gerek bu hakikatin gerekse tehcir sırasında yaşanan müessif olayların tespiti ve mesuliyetin tayini için Türk ve Ermeni murahhaslarının yardımıyla incelemelerde bulunmak üzere uluslararası bir araştırma komisyonu kurulmasını talep etti. Bu ve benzeri talepler Mondros Mütarekesinden sonra teşekkül eden Vilson Prensipleri Cemiyeti mensupları tarafından da muhtelif gazetelerde sık sık dile getiriliyordu. 

‘Müstakil millet’ 

Diğer yandan daha önce Amerika Cumhurbaşkanı Vilson’un ortaya attığı ve bir süredir Paris Sulh Konferansında müzakere edilmekte olan Cemiyet-i Akvam projesi, 15 Şubat 1919 tarihinde Amerika, İngiltere, Fransa, İtalya ve Japonya’nın iştirakiyle resmen kabul edildi ve bu devletlerin daha önce üzerinde uzlaştıkları anlaşılan “Osmanlı devletine tâbi olan bazı milletler şimdilik kendilerini müstakil bir millet addettirebilecek bir gelişim göstermişlerdir ancak bu milletler kendi ihtiyaçlarını tatmin edinceye kadar idare hususunda müzaherete mazhar olacaklardır.” şeklindeki bir madde, aynı gün Cemiyet-i Akvam projesinin başlıca hükümlerinden biri olarak bütün dünya kamuoyuna ilan edildi. 

Şubatın sonlarına doğru Türk ve Avrupa basınında ardı ardına yayımlanan birbiriyle ilintili haberler, İngilizler başta olmak üzere İtilaf devletleri tarafından “Şark Meselesi”nin halli için hazırlanmakta olan uzun soluklu stratejik projenin yavaş yavaş şekillenmeye başladığını gösteriyordu. Nitekim 27 Şubat tarihli Vakit gazetesinde Mülga Yıldırım Orduları Grup Kumandanı Mustafa Kemal Paşa’nın Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Riyasetine (Genelkurmay Başkanlığı) atanacağı fakat hükümet değişikliği dolayısıyla mevcut Genelkurmay Başkanı Fevzi (Çakmak) Paşa’nın istifasının henüz kabul edilmediği haber verilirken yine 3 Mart tarihli Vakit gazetesinin Journal De Geneva gazetesinden aktardığı bir haberde ise Paris Sulh Konferansında Anadolu’nun İngiltere, Amerika, Fransa ve İtalya devletlerinin kontrolü altında idare edilmesine ve bu idare tarzının bir an evvel uygulanabilmesi için de Osmanlı topraklarında bulunan işgal kuvvetlerinin en verimli şekilde kullanılmasına karar verildiği  bildiriliyordu. Bununla beraber Harbiye Nezaretinin emriyle 2 Mart tarihinde İngilizlerin işgali altındaki Musul cephesinden İstanbul’a gelen Altıncı Ordu Kumandanı Ali İhsan Sabis Paşa, Haydarpaşa tiren istasyonunda İngilizler tarafından tutuklanırken Suriye cephesinde Osmanlı Yıldırım Ordularını çok ağır bir yenilgiye uğratmış olan ve 7 Şubattan beri de İstanbul’da bulunan İngiliz kuvvetleri komutanı Genaral Allenby, Osmanlı hükümetine, Ali İhsan Paşa’dan boşalan Altıncı Ordu Komutanlığına Mustafa Kemal Paşa’nın tayin edilmesini önerecekti! Bu ilginç öneri, hatırlanacağı üzere devrim tarihinin ünlü kalemlerinden Prof. Dr. Şerafettin Turan tarafından “Bu önerinin nedenini kesin olarak saptamaya olanak yoksa da Mustafa Kemal’in İstanbul’dan uzaklaştırılması ve artık İngilizlerin işgal etmiş oldukları Irak’a yakın bir bölgede bir tür göz hapsinde bulundurulmak istenmesinin etken olduğu düşünülebilir.” şeklinde yorumlanacaktı... 

İzmir’in işgalinden önceki iki ay boyunca bir yandan Rum çetelerin İzmir ve havalisi ile Samsun bölgesindeki Müslüman ahaliye yönelik saldırıları, gasp ve yağma olayları hızla artıyor bir yandan da Paris Sulh Konferansında kadim “Şark Meselesi”nin halli için üzerinde çalışılan stratejik projenin ana hatları belirleniyordu. Nihayet daha önce de belirttiğimiz gibi “İzmir’i Yunanlılara işgal ettirip Anadolu’da millî bir direniş başlatmak ve sonraki süreci kendi çıkarları doğrultusunda sevk ve idare edebilmek için bütün jeopolitik ve jeostratejik enstrümanları kullanmak!” esasına dayanan bu projenin ilk hamlesi, 21 Nisan tarihinde İngiliz Amiral Calthorpe tarafından Samsun bölgesinde bizzat kendilerinin körüklediği tedhiş olaylarının önlenmesi talebiyle Osmanlı hükümetine bir nota vermek şeklinde tezahür etti. Bunun üzerine Anadolu’daki direnişi başlatacak olan Mustafa Kemal Paşa, 30 Nisan tarihinde Dokuzuncu Ordu Kıtaatı Müfettişliği görevine atandı. Ancak Nisan ayının ortalarına doğru İzmir’i Yunanlılara işgal ettirmeyi kararlaştıran İtilaf devletleri, elbette İzmir ve havalisinde cereyan eden müessif hadiseler için Osmanlı Hükümetine önceden böyle bir nota vermeyeceklerdi. 

İşgal bildirisi 

Bu noktada Amerika mümessili Doktor Harold Heck’in esasen bir casusluk şebekesi olan Amerika Şark-ı Karib Muavenet Komitesi adlı sözde yardım kuruluşuna dair Türk basınına verdiği beyanata dönelim ve bu beyanatta Türkiye ile harp etmemiş olan Amerika’nın Paris Sulh Konferansındaki müzakerelere katılmadığını ve bu sebeple o sıralarda İstanbul’da bulunan Amerika fevkalade komiseri Amiral Bristol’ün de Türkiye’ye ait meselelere karışmayacağını söylediğini hatırlayalım. Oysa durum hiç de böyle olmamıştı. Zira bu beyanattan kısa bir süre sonra 16 Şubat tarihli Vakit gazetesine verdiği bir röportajda, muhatabına Vilson Prensipleri Cemiyeti için “Bu cemiyette bulunanlar hep İttihat ve Terakki Komitesinden midir?” diye soran ve aldığı “Hayır!” cevabına karşı “Peki, Jön Türkler değilse demek ki ihtiyar Türklerdir!” şeklinde manidar bir ifade kullanan Amiral Bristol, Paris Sulh Konferansında kararlaştırılan işgal hazırlıklarını koordine etmek üzere 3 Mayıs tarihinde İzmir’e gidecek ve orada bulunduğu süre içinde İzmir Limanına peyderpey Amerikan, İngiliz, Fransız ve İtalyan donanmalarına ait büyük küçük birçok savaş gemisi yığılacaktı. Amiral Bristol 12 Mayısta İzmir’den ayrılıp İstanbul’a döner dönmez 14 Mayısta İngiliz Yüksek Komiseri Amiral Webb tarafından hükümete, İngiliz Deniz Kuvvetleri Kumandanı Amiral Calthorpe tarafından da İzmir valiliğine birer nota verilmiş ve ertesi günden itibaren İzmir’in Yunanlılar tarafından işgal edileceği bildirilmişti. Nihayet Yunanlıların İzmir’e çıktığı 15 Mayıs tarihinde, Bahriye Nazırı Avni Paşa ve Erkân-ı Harbiye Reisi Cevad Paşa’yla birlikte Padişahın huzuruna çıkan Mustafa Kemal Paşa, ertesi gün öğleden sonra Dokuzuncu Ordu Kıtaatı Müfettişi olarak meşhur Bandırma vapuruyla Samsun’a hareket etmişti… 

(Devam edecek) 

[email protected]