Glienicke Köprüsü'nden Esenboğa Havalimanı'na: Türk istihbaratının diplomasi zaferi

Köprüler gece kurulsa da sabah geçilir. O sabaha varan her adımda ise istihbaratın görünmeyen ama hayati olan izleri vardır. Bu bağlamda Türk istihbarat teşkilatının yürüttüğü esir takası süreçleri, sadece diplomatik başarı değil aynı zamanda evrensel savaş ahlakının bir yansımasıdır.

Tuğba Koç/ Yazar

"İstihbarat sadece bilgi toplamak değildir; krizleri önlemek, can kurtarmak ve barışı inşa etmek için stratejik bir akıldır"
İbrahim Kalın

Soğuk Savaş döneminde Berlin'in iki yakasını birbirine bağlayan Glienicke Köprüsü, istihbaratın diplomasiye dönüştüğü sessiz pazarlıkların simgesiydi. Casuslar, diplomatlar ve ideolojiler, bu çelik köprüde kelimelerden çok istihbarat ile konuşurdu. Aradan onlarca yıl geçti, dünya değişti, ancak zihin savaşları devam ediyor. 1 Ağustos 2024 sabahı bu kez sahne Ankara Esenboğa Havalimanı'ydı. Millî İstihbarat Teşkilâtı İkinci Dünya Savaşı'ndan bu yana gerçekleştirilen en büyük takas operasyonu ile Türkiye'nin yeni yüzyılında istihbarat diplomasisi alanındaki yükselen kapasitesinin bir göstergesi olarak tarihe geçecekti.

Geçici güven hattı

Soğuk Savaş yıllarında ABD ile Sovyetler Birliği arasında Berlin'de Glienicke Köprüsü üzerinden yapılan casus takasları, istihbarat diplomasisinin sembolü haline gelmişti. Bu "sessizlik köprüsü", ideolojik duvarların arkasında bile insanlık için bir geçit bulunabileceğini göstermişti. Köprü, sadece iki casusun yer değiştirdiği beton bir zemin değil aynı zamanda siyasi kutuplar arasında kurulan geçici bir güven hattıydı. Esasen bu durum tek bir gerçeğin altını çiziyordu: Bazen devletler susar, ancak istihbarat teşkilatları konuşur.

01 Ağustos 2024 tarihinde Ankara Esenboğa Havalimanı'nda başarıyla icra edilen esir değişimi operasyonu, Türkiye'nin çok taraflı diplomasi alanındaki etkisini ve MİT'in uluslararası kriz yönetimindeki kapasitesini göstermesi açısından tarihî bir vaka niteliği taşımaktadır. Türkiye'ye yönelik arabuluculuk talebi üzerine başlatılan süreç, MİT'in doğrudan organizasyonunda gerçekleştirilmiştir. Müzakerelerin başından sonuna kadar tüm aşamalar teşkilat tarafından koordine edilmiş; taraflar arasında yapılan temaslarda, istihbarat diplomasisi yoluyla güven tesis edilmiş ve sürece ilişkin teknik, diplomatik ve lojistik detaylar MİT tarafından yönetilmiştir.

Operasyon sürecinde tarafların karşılıklı güven sorunları, talepleri ve çekinceleri MİT'in kriz yönetim kapasitesi ve diplomatik yetkinliği ile aşılmış; müzakereler, teşkilatın sağladığı güvenli iletişim altyapısı ve şeffaf koordinasyon mekanizmaları sayesinde başarıyla yürütülmüştür. MİT Başkanı İbrahim Kalın da sürecin çeşitli aşamalarında muhatap ülkelerin temsilcileriyle hem yüz yüze hem de uzaktan temaslarda bulunarak üst düzey bir diplomatik angajman gerçekleştirmiştir. Aslında Teşkilat'ın Esenboğa merkezli esir takası operasyonundaki stratejik başarısı İbrahim Kalın'ın soğukkanlı diplomatik yönetimi ve çok taraflı kriz süreçlerinde sergilediği dengeli liderliğin bir yansımasıdır.

Esir takasının anatomisi

"Savaşın eşiğindeyiz. Ama bu savaş henüz silah kuşanmayı gerektirmiyor. Bu bir istihbarat savaşı. " Bridge of Spies filmi, 2015

Esir takası süreçleri, yalnızca bir insan hakları meselesi değil, aynı zamanda devletlerin stratejik kabiliyetlerinin, güvenilirliğinin ve diplomatik nüfuzunun da sınandığı son derece karmaşık operasyonlardır. MİT'in 2024 yılında gerçekleştirdiği çok uluslu esir takası operasyonu, yalnızca teknik bir başarı değil aynı zamanda istihbarat diplomasisinin yüksek bir seviyeye ulaştığının işaretidir. İbrahim Kalın liderliğindeki operasyon; ABD, Rusya, Almanya, Slovenya ve Norveç gibi ülkelerin aynı anda aynı operasyona güven duyarak katılması, Türkiye'nin "güvenilir arabulucu" rolünü pekiştirmiştir. Tüm bu sürecin başından sonuna kadar MİT tarafından koordine edilmesi, istihbaratın artık sadece bilgi toplayan değil uluslararası krizleri yöneten bir aktör haline geldiğini gösterir. Teşkilat'ın gerçekleştirdiği bu operasyon aynı zamanda insani değerlerin ve savaş ahlakının korunması açısından da önemlidir. Türkiye hem bölgesel krizlerde hem de büyük güçler arasında sadece jeopolitik bir aktör değil vicdani bir referans noktası olarak konumlanmaktadır. Bir başka deyişle, MİT tarafından gerçekleştirilen çok taraflı esir takası operasyonu, strateji, diplomasi ve etik boyutlarıyla yalnızca bir istihbarat başarısı değil, aynı zamanda Türkiye'nin küresel barış mimarlığı iddiasının güçlü bir örneğidir.

Türk istihbarat diplomasisi, kriz yönetiminden çok taraflı arabuluculuğa uzanan geniş bir yelpazede; sessiz ama etkili yöntemlerle Türkiye'nin uluslararası itibarı ve stratejik pozisyonunu güçlendiren bir dış politika enstrümanına dönüştürmüştür. Rusya'nın Şubat 2022'de Ukrayna'yı işgal etmesinin ardından Türkiye'nin son yıllarda yürüttüğü bu çok yönlü istihbarat diplomasisi, özellikle kriz bölgelerinde esir takasları üzerinden kendisini göstermektedir. Türk istihbaratının görünmeyen eli hem çözüm hem denge arayışının kilit noktası olmaktadır. MİT'in yürüttüğü esir takası operasyonları sadece teknik bir koordinasyon değil aynı zamanda kimsenin söyleyemediği cümlelerin bir karşılığıdır. Bu bağlamda bakıldığında Türk istihbarat teşkilatının başarıları yalnızca ulusal güvenlik açısından değil, bölgesel barış ve insan hayatı açısından da ölçülmelidir.

Sonuç olarak MİT, farklı ülkelerden gelen onlarca istihbarat ve güvenlik unsurunu aynı çatı altında topladığı bu süreçte, uluslararası toplum nezdinde güvenilir bir arabulucu aktör olarak konumlanmıştır. Kurumun operasyonel başarısı sadece teknik kabiliyetlerinin değil, aynı zamanda çok taraflı istihbarat diplomasisi yürütme becerisinin de bir göstergesidir. Bu olay, istihbarat teşkilatlarının klasik işlevlerinin ötesine geçerek kriz çözümleme ve diplomatik alanlarda da etkin roller üstlendiği yeni güvenlik mimarisinin çarpıcı bir örneği olarak değerlendirilebilir. Esir takasları bir istihbarat başarısıdır, ama aynı zamanda bir vicdan testidir. Hangi devletin ne kadar güçlü olduğu bazen kaç askerini geri getirebildiğiyle değil, bunu nasıl bir ahlakla yaptığıyla da ölçülür. Unutulmaması gereken ise şudur, köprüler gece kurulsa da sabah geçilir. O sabaha varan her adımda ise istihbaratın görünmeyen ama hayati olan izleri vardır. Bu bağlamda Türk istihbarat teşkilatının yürüttüğü esir takası süreçleri, sadece diplomatik başarı değil aynı zamanda evrensel savaş ahlakının bir yansımasıdır.