Hindistan'dan Afrika'ya Humeyni etkisi

Türkçeye “Ayetullah Humeyni: Politik ve Entelektüel Biyografi” adıyla çevrilen eserde Humeyni'nin İran devriminin Hindistan'dan Afrika'daki Şii topluluklara kadar genişletebileceğimiz sınır aşan etkisinin ortasındaki etkili liderliği inceleniyor.

Modern zamanlarda bağlamları, içerikleri, etkileri ve hedefledikleriyle diğerlerinden ayırt edebileceğimiz üç önemli devrim vardır: 1789'da gerçekleşen Fransız Devrimi, 1917'de gerçekleşen Rus ya da Bolşevik devrimi ve 1978'de vuku bulan İran devrimi. Bu devrimlerin mevcut sistemi reforme etmekten çok onu yeni ve radikal sayılabilecek bir çerçevede tasarladıklarını, 'evrensel' addedebileceğimiz bir model oluşturmaya, böylelikle başka bölgeler ve yörelerde kendilerini yeniden üretmek istediklerini söyleyebiliriz. Bu devrimlerin başka bölgelerde kendilerini yeniden üretme girişimlerini kendilerini "ihraç" etme tutkusu olarak nitelemek mümkün. Özellikle Rus devrimi ile İran devriminin bu konuda çok aktif şekilde uğraştığını kaydetmeliyiz.

İran devrimine öncülük eden bir isim Ayetullah Humeyni. Bir anlamda karizmatik bir siyasetçi, donanımlı bir Şii fakih ve şair, derinlikli addedilebilecek ölçüde bir irfan ve tasavvuf ehli. Tarihin akışını değiştirmiş önemli modern devrimlerden biri olan ve sonradan "İslam Devrimi" olarak adlandırılan İran devriminin en kritik ismi sayılan Humeyni'nin devrim gerçekleşip sol, milliyetçi, liberal, ılımlı akımları tasfiye ederek İslam Cumhuriyeti ilanından sonra İran'ın tartışılmaz lideri pozisyonuna geldiği de vurgulanmalı. Devrimden 10 yıl sonra ölen Humeyni etrafındaki tartışmaların devrim etrafındaki tartışmalar gibi olduğunu, yani son bulmadığını belirtmeli.

Türkçeye "Ayetullah Humeyni: Politik ve Entelektüel Biyografi" adıyla çevrilen eserde Ayetullah Humeyni'nin İran devriminin Ortadoğu'daki gelişmeler ya da Hindistan'dan Afrika'daki Şii topluluklara kadar genişletebileceğimiz sınır aşan etkisinin ortasındaki etkili liderliği inceleniyor.

Çok katlı bir portre

Kitabı Türkçeye kazandıran Mehmed Akif Koç'un "... son derece girift ve çok katlı bir portre var karşımızda ve etki ettiği süreçleri daha iyi anlayabilmek için hayatının her anı, görüş ve icraatlarının her boyutu derinlemesine incelenmeyi hak ediyor. Aksi takdirde Humeyni'ye dair varılacak her hüküm -olumlu ya da olumsuz olmasına bakılmaksızın- aceleci, yüzeysel, önyargılı, tek taraflı, subjektif ve son tahlilde hakikatin kendisinden uzak olmaya mahkûm kalacaktır" cümlelerini kurarak kitabın Türkiye'deki İran çalışmalarına muhtemel katkısını vurguluyor. İran devrimini ve Ayetullah Humeyni gibi tartışmalı bir devrimci önderi tutarlı bir bakış açısıyla inceleme konusunda birçok zorluk olduğunu belirten Koç, bu noktada en büyük sorunun duygusal ve ideolojik olarak objektif olamamaktan kaynaklandığını, hatta bu duygusal-ideolojik boyuta kimileyin akide ve itikat sorununun da eklenebildiğini belirtiyor. Türkiye'deki akademik anlamdaki İran çalışmalarının ideolojik bagajlarından kurtulduğunu söylemenin zor olduğunu ifade eden Koç, İran devriminin ideolojik yapısı, sınır aşan doğası sebebiyle 1980'li-90'lı yıllarda ikili ilişkilere hakim olan karşılıklı rejim endişelerinin Türk akademisi ve entelektüel hayatını etkilemeyi sürdürdüğünü de kaydediyor.

Editörlüğünü Arshin Adib-Moghaddam'ın yaptığı kitapta tarih, siyaset bilimi, uluslararası ilişkiler, sosyoloji, kadın çalışmaları, postkolonyal çalışmalar, tasavvuf/irfan, edebiyat, teoloji gibi farklı alan ve disiplinlerden yazarlar yer alıyor. Kitabın alışıldık anlamda kronolojik bir biyografi olmadığını, Humeyni etrafında çeşitli tematik problemlere odaklanan politik ve entelektüel biyografi olduğunu söylemeli. Kitapta Humeyni'nin Şii teolojisindeki yerinden Velayet-i Fakih'in tarihselliğine, kadın ve toplumsal cinsiyet sorunlarından tasavvuf, irfan, politik öznellik ve egemenlik, ruhban sınıfı, emperyalizm, bdekolonizasyon ve diğer kavramlara kadar birbirinden epey farklı konular ele alınıyor. Kitapta makalesi yer alan yazarlardan Ali Rahnema, Mehran Kamrava, Salman Sayyid vurgulanmalı elbette. Sayyid kitaptaki makalesinde Humeyni ve İran devrimi etkisinde siyasal alanın dekolonizasyonunu irdeliyor.

Kitabın editörü Arshin Adib-Moghaddam Türkçe baskıya yazdığı önsözde çevirilerin bir tür kültürel diyalog biçimi olduğunu vurguluyor. Derinlikli fikri tartışmalara da yer veren kitabın Humeyni gibi bazı çevrelerde empati bazı çevrelerde de aksine antipati uyandıran devrimci bir figüre ilişkin bilgilerimizi genişlettiğini vurgulamalı.

Ayetullah Humeyni: Politik Ve Entelektüel Biyografi

ed. Arshın Adıb-Moghaddam

çev. M. Akif Koç,

Vadi, 2023

Bilimsel ortodoksinin duvarları sarsıldı

Her bilimsel araştırma olmasa da genel olarak araştırmaların ihtilaflardan doğduğunu söyleyebiliriz. Türkiye'de Op. Dr. Ziya Özel ve zakkum mevzuu etrafında yaşanan bir bilimsel ihtilafın politik, ekonomik ve kültürel bir soruna dönüşmesini irdeleyen Mihriban Şenses, kitabında 1988'de TRT'de yayınlanan 27 dakikalık haberinde kansere çare olarak keşfettiğini öne sürdüğü "ilaç" dolayısıyla karşılaştığı bilimsel ortodoksi duvarını konu edinerek bu ortodoksinin kendisini dinin yerine ikame etmeye çalıştığını vurguluyor. Şenses'in kitabı bu açıdan da başarılı bir bilim sosyolojisi örneği sunuyor.

Bilimsel İhtilaflar

Mihriban Şenses

Paradigma, 2023

Egoizm bizim için tek seçenek değildir!

Kapitalist dünyanın gücünü ve itibarını zayıflattığı hasletlerin başında gelir iyilik ve iyilik düşüncesi. Bu dünyada insanların iyi insan olma idealinden ve iyilikseverlikten her geçen gün uzaklaşıldığını hissederiz. Günümüz ahlak felsefesinin şekillenmesinde önemli roller oynayan düşünürleri iyilik meselesi etrafında gruplandırıp tartışan Sebile Başok Diş, etik bencilliği savunan Hobbes ve Mandeville ile duygudaşlık etiğinin savunucuları olan Hume ve Smith'i de birlikte ele alıyor. Bencillik, diğergamlık, sempati, duygudaşlık, öz çıkar, öz sevgi, sevgi gibi kavramları da irdeleyen Diş, bencilliğin bizim için tek seçenek olmadığını işaret ediyor.

Modern Dünyada İyilik Meselesi

Sebile Başok Diş

Çizgi Kitabevi, 2023