İktidarın tarihi ve lojistiği

İç içe geçmiş yerel-ulusal kimlikler, sınıflar ve diğer toplumsal ortaklık biçimlerini bir arada ele alarak, monolitik ‘toplum’ kavramını reddeden Mann’ın modeli, bir dizi kesişen iktidar ağından oluşuyor.

Siyaset teorisinde evrimci anlatıcılık ile Skocpol, Moore ve Runciman’ın sorunsallar düzeyindeki kuşatıcılığının bir yol arayan Michael Mann’a göre, politik iktidar ağları, hem yerel hem de jeopolitik anlamda bölgesel sınırları aşmaktan çok, tahkim etmeye yönelik merkezî konumları ve eğilimleri ile birbirlerinden ayırt edilebilirdir. Mann, iktidarın dört kaynaktan beslendiğini bilhassa vurgular; topluma ilişkin kapsayıcı bir sosyal-bilimsel analiz, indirgemeciliğe düşmemek için, “ekonomik, siyasal, askeri ve ideolojik” iktidarları eşzamanlı olarak analiz etmelidir. Mann’ın toplumlar tarihini kendine has iktidar ağları merkezli kuramıyla analiz ettiği “İktidarın Tarihi” serisinin 1. cildi, başlangıcından 1760’a ve 2. Cildi de Sanayi Devrimi ile Birinci Dünya Savaşı arasındaki dönemin iktidar ilişkilerini karşılaştırmalı ve tarihsel sosyolojik bir yöntemle ele alıyor. Fransa, Büyük Britanya, Habsburg Avusturyası, Prusya-Almanya ve Amerika Birleşik Devletleri’ne odaklanan çalışma, toplumsal iktidarın dört kaynağı -ideolojik, ekonomik, askeri ve siyasal- arasındaki karşılıklı ilişkileri çözümleye çalışırken, buradan hareketle dini ve seküler ideolojilerin, ticari ve endüstriyel kapitalizmin, savaşların ve modern devletin gelişimini de anlatısına dâhil ediyor. Zengin ampirik araştırmalara, kuramsal bir külliyata ve istatistiki verilere dayanan İktidarın Tarihi’nin 2. Cildi, ulusların yükselişi ve milliyetçilik, sınıflar mücadelesi ve modern devlete ilişkin özgün bir kuramsal yaklaşım da geliştiriyor.

İç içe geçen kimlikler

Mann, bir yandan bütün bu kavramlara ilişkin klişeleşmiş söylemleri çürütürken, diğer yandan ise kendine has kavramsal cephaneliğiyle sosyal bilimlere muazzam bir katkıda bulunuyor. Toplumlar ve devletlerin tarihini, iç içe geçmiş yerel-ulusal kimlikler, sınıflar ve diğer toplumsal ortaklık biçimlerini bir arada ele alarak, geleneksel, monolitik bir “toplum” kavramını reddeden Mann’ın modeli, bir dizi çakışan ve kesişen iktidar ağından oluşuyor. Mann bu modeli iktidarın lojistiğine -toplumsal ve coğrafi alanda bilginin, insan gücünün ve malların akışının nasıl denetlendiğine- odaklanarak işlevsel hale getiriyor ve böylece toplumbilim kuramındaki “büyük tartışmaların” çoğuna ilişkin önemli sözler söylüyor.

İktidarın Tarihi, Michael Mann, Çev. Ali Rıza Güngen-Gülben Şaş-Elçin Deniz Ela, Phoneix, 2013

Foucault’nun etkisi sürüyor

Günümüz felsefe ve sosyal bilimler düşüncesinde önemli etkilerde bulunmuş bir “düşünce tarihçisi” Michel Foucault. Foucault’nun doktora eseri olan Deliliğin Tarihi çalışmasının ardından 1966’da kaleme aldığı ve kendisinin çok geniş kesimlerce tanınmasını sağlayan ikinci eseri Kelimeler ve Şeyler çok sattı. Foucault, bu eserinde “İnsan Bilimlerinin Ortaya Çıkış” sürecini ekonomi, doğa ve dil bilimleri arasında yaptığı bir karşılaştırmayla açıklamaya çalıştı. Heidegger ve Nietzsche’den derin bir biçimde etkilenen M. Foucault, kendisini postmodernist ve post-yapısalcı etiketlerden uzak tutmaya çalıştı. Kelimeler ve Şeyler, Foucault’nun düşüncelerine iyi bir giriş kapısı.

Kelimeler ve Şeyler, Michel Foucault, Çev. M. Ali Kılıçbay, İmge, 2013

Feminist teorinin tarihi

Feminist Tarihin Peşinde, Joan W. Scott’un son 25 yıl içinde toplumsal cinsiyet, feminist tarihyazımı, farklılık ve deneyim gibi konular bağlamında tartıştığı kavramları ve kuramları içeren makalelerinden oluşuyor. Yazar, kuramla siyaset arasındaki gerilimli fakat üretken ilişkiyi ustalıkla irdelerken, bu ilişkinin kendi hayatındaki yansımalarını da samimi bir dille paylaşıyor. Judith Butler’ın “zekası ve tutkusuyla zamanımızın en etkileyici feminist tarihçisi” olarak tasvir ettiği Scott, kendi deneyimiyle “kurtarılmış bir gelecek için sabit bir plan” sunmak yerine eleştirel düşüncenin özgürleştirici gücüne vurgu yapıyor.

Feminist Tarihin Peşinde, Joan W. Scott, Der. F. Dinçer-Ö. Aslan, BGST, 2013

[email protected]