Katar'ın Orta Asya stratejisinde Kazakistan

Katar'ın Kazakistan ile ikili ilişkilerini çeşitli alanlarda güçlendirmesinin arkasındaki önemli nedenlerden biri küresel gıda krizi riskidir. Katar ayrıca Kazakistan'ı başta Çin ve Rusya pazarları olmak üzere, birçok küresel pazara açılan bir kapı olarak görmektedir.

Kazakistan 20 milyonluk nüfusuyla, 2 milyon 717 bin kilometrekarelik yüzölçümü açısından dünyanın dokuzuncu büyük ülkesi konumundadır. Dahası Kazakistan İslam coğrafyasının en büyük ülkesi olmakla beraber çevresindeki sınırların uzunluğu da 12 bin kilometreyi aşmaktadır. Ayrıca Kazakistan'ın Rusya Federasyonu Cumhuriyeti ile arasındaki 6 bin 800 kilometrelik sınır, dünyanın ikinci en uzun kara sınırı olarak kabul edilmektedir. Kazakistan'ın bir diğer jeopolitik ehemmiyeti ise Hazar Denizi'ne bakan ülke olarak yaklaşık bin 900 kilometre uzunluğunda bir kıyı şeridine sahip olmasıdır. Tüm bunlara ilave olarak Kazakistan'ın nehir sayısı 8 bin 500 ve göl sayısı 4 bin 800'dür. Öte yandan yeraltı zenginliğiyle de bilinen Kazakistan, ağırlıklı olarak petrol ve gaz endüstrisi ile adından söz ettirmektedir ve Orta Asya'nın ekonomik açıdan en güçlü ülkesi olmasından dolayı uluslararası yatırımcıların dikkatini çekmektedir. Zengin maden kaynaklarına sahip olmasının yanı sıra bazı enerji raporlarına göre Petrol rezervlerinin Irak'ın petrol rezervine (148 milyar varil) yakın olduğu tahmin edilmektedir. Kazakistan'ın Uranyum, krom, kurşun ve çinko açısından ikinci en büyük rezervlere sahip olduğunun altını çizmekte fayda vardır. Dahası Kazakistan 5. en büyük bakır rezerviyle birlikte kömür, demir ve altın ihracatında ilk 10 ülke arasında yer almaktadır. Tarım ürünleri bakımından Kazakistan'ın kuzey bölgesinin yaklaşık yüzde 70'inde yetiştirilen hububat, onu dünyanın en büyük buğday ihracatçılarından biri yapmaktadır.

Jeopolitik olarak Orta Asya'da önemli bir konuma sahip olan Kazakistan, Körfez ülkelerinin ve bilhassa Katar'ın dikkatini çeken bir ülkedir. Katar, Orta Asya bölgesinde Kazakistan ile birçok alanda ilişkilerini geliştirmektedir. Bu yazıda, Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev'in 13-14 Şubat tarihlerinde Katar'ı ziyareti etmesinin ne anlama geldiği irdelenecektir.

Tarihi arka plan

Doha-Astana arasındaki diplomatik ilişkiler 1 Temmuz 1993 tarihinde başlasa da Kazakistan Mayıs 2007'de Doha'da, Katar ise Mayıs 2008'de Astana'da Büyükelçilik açmıştır. Katar'ın, Kazakistan ile ilişkilerinde diplomatik, ekonomik ve askeri alanlarda ciddi anlaşmalar ve ortaklıklar söz konusudur. Üst düzey Katarlı ve Kazakistanlı yetkililer bir dizi karşılıklı ziyaretler düzenlenmiştir. Bahse konu ziyaretler çerçevesinde Katar Emiri Tamim bin Hamad al Tani, Ocak 2014'te Kazakistan'a ilk resmi ziyaretini gerçekleştirmiştir. Emir Şeyh Hamad bin Halife al Tani Nisan 1999'da Kazakistan'ın başkenti olarak ilan edilen Astana'yı da ziyaret eden ilk Arap lider olmuştur. Dahası Astana ve Doha arasında imzalanmış olan vize muafiyeti anlaşmasının 02 Eylül 2016 tarihinde yürürlüğe girmesi, iki ülke ilişkilerini ileri taşımak için önemli bir girişimdir. Öte yandan 11 Ekim 2022 tarihinde Katar Emiri Şeyh Tamim bin Hamad al Tani'nin Kazakistan'a gerçekleştirdiği ziyaret iki ülke ilişkilerinde dönüm noktası niteliğindedir. Çünkü Tokayev, Katar Emiri al Tani'ye Kazakistan devletinin en yüksek devlet ödülü Altın Kıran Nişanı ile ödüllendirilmeye layık gördüklerini açıklamıştır. Şu hususa dikkat çekmekte fayda vardır; hâlihazırda Kazakistan'da Katar'ın finansı ile Farabi Camisi, Şeyh Tamim'im adını taşıyan bir lise ve Almatı'da bir doğum hastanesi inşa edilmiştir. Bu durum iki ülkenin ekonomik yatırım alanlarına yöneldiğinin bir göstergesidir.

Yukarıda belirtilen gelişmeler bağlamında Ekim 2022'de Kazakistan ile Katar arasında stratejik ortaklık kurulmasıyla beraber vize muafiyeti, yüksek öğrenim ve bilimsel araştırma alanında işbirliği, Astana şehri ile Doha şehri belediyesinin kardeş şehir ilan edilmesi, Ticaret ve Sanayi alanında karşılıklı mutabakat muhtırası, sağlık alanında karşılıklı işbirliği, tarım alanında işbirliği muhtırası, Metroloji ve Standardizasyon Enstitüsü iş birliği, her iki ülkenin Spor ve Gençlik Bakanlıkları arasında spor alanında 2023-2025 için ilk yürütme programı, kültür ve sanat alanında 2023-2025 programı, turizm ve pazarlama önlemleri alanında mutabakat ve işbirliği muhtırası ve diplomatların eğitimi konusunda işbirliği muhtırasıyla tam on iki anlaşma imzalanmıştır.

Katar neden Kazakistan ile ilişkilerini güçlendiriyor?

Kazakistan Cumhurbaşkanı Tokayev son olarak Haziran 2023'te Katar Ekonomik Forumu'na katılmak üzere Doha'ya bir ziyaret gerçekleştirmiştir. Kazakistan'ın Orta Asya'daki jeopolitik konumu ve yeraltı zenginliği ister istemez yabancı yatırımcılara cazip gelmektedir. Bu nedenle Katar'ın da ciddi yatırım yapmak istediği ülkelerden biridir. Resmi istatistiklere göre 2022 yılında Körfez ülkelerinden Kazakistan'a yapılan yatırımlar 2021 yılına göre yüzde 26,8 artarak 460,7 milyon dolara ulaşmıştı. Bu bağlamda Katar, Körfez ülkeleri içerisinde Kazakistan'da en çok yatırım yapan ülkedir. 2015 yılından bu yana Katar'dan Kazakistan'a doğrudan yapılan yatırımların 60 milyon doları geçtiği belirtilmektedir. Tokayev ziyareti sırasında iki ülke arasındaki karşılıklı ticareti 500 milyon dolara çıkarmayı hedeflediklerini ve Katar pazarına başta makine, demir, çelik ve tarım ürünleri olmak üzere toplam değeri 250 milyon dolarlık olan ürün ihracatı gerçekleştirmeye hazır olduklarını vurgulamıştır.

Gıda güvenliği krizi

Sonuç itibarıyla Türkiye'nin bölgesel dış politikası çerçevesinde Katar ile ilişkilerinin güçlenmesi Kazakistan ve Katar ilişkilerine de etki etmiş, ikili ilişkilerde diplomatik, ekonomik, ticari ve askeri alanlarda hareketlilik gözlenmiştir. Özellikle Orta Doğu bölgesinde Katar'ın Türkiye eksenli stratejik ortaklık oluşturmasının bir benzerini de Orta Asya ülkeleri konusunda uygulamak hedefinin olduğunu söylemek mümkündür.

Öte yandan Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO), 2022 yılında dünya nüfusunun yüzde 29,6'sına karşılık gelen yaklaşık 2,4 milyar kişinin yeterli gıdaya erişemediğini açıklamıştır. Sözü edilen rakam küresel düzeyde değerlendirildiğinde 2030 yılında yaklaşık 600 milyon kişinin kronik olarak yetersiz besleneceği öngörülmektedir. Küresel Gıda Krizleri Raporu'na bakıldığında, 2023 yılında 58 ülkede 258 milyon civarında kişinin gıda güvenliğinin ciddi tehdit altında olduğu görülmektedir. Bu durum Katar'ın Kazakistan ile olan ilişkilerinde tarım alanlarında iş birliğini ön plana çıkarmaktadır. Katar son yıllarda gıda güvenliğine büyük önem vermektedir. Özellikle küresel pazarda istikrarsızlığın riskli bir şekilde baş göstermesi, gıda tedarikinin zorlaşması tarım ürünlerinin çeşitlendirilmesini gerekli kılmaktadır. Özetlemek gerekirse, Katar'ın Kazakistan'daki yatırım fırsatlarını ve müttefiklik ilişkilerini kurmak amacıyla pek çok alanda karşılıklı iş birliklerini artırmak için önemli girişimlerin olduğu görülmektedir. Kazakistan'da bulunan sanayi, kimya endüstrileri, yenilenebilir enerji, gıda endüstrileri, tarım ve madenler gibi çeşitli sektörlerdeki yatırım fırsatlarından faydalanmayı hedeflemektedir. Katar'ın Kazakistan ile ikili ilişkilerini çeşitli alanlarda güçlendirmesinin arkasındaki önemli nedenlerden biri de başta Çin ve Rusya pazarları olmak üzere, Kazakistan'ı birçok küresel pazara açılan bir kapı olarak değerlendirdiğini söylemek yanlış olmaz.

[email protected]