Körfez ülkelerinin Barış Pınarı rahatsızlığı

Suudi Arabistan’ın liderlik ettiği Körfez ekseni için Ortadoğu’da oluşan güç boşluklarının Türkiye ve İran gibi iki rakip güç tarafından doldurulması en önemli tehdit kaynağıdır. Körfezin Suriye politikasını anlamak için İran’dan ve Türkiye’den algıladığı tehdide yakından bakmak gerekmektedir. 

Öncelikle İran’ın Arap Baharı öncesi yaşanan gelişmelere de bağlı olarak bölgede profilini yükselttiğini söyleyebiliriz. Çünkü ABD’nin Irak’tan askerlerini çekmesini takip eden süreçte Irak İran nüfuzuna düştü, bu şekilde İran ile Suriye arasında bir kara bağlantısı kuruldu. Suriye İran için Bereketli Hilal bölgesine güç projeksiyonu açısından çok önemli bir müttefiktir. Genellikle İran, Lübnan ve Filistin’de kendine yakın örgütlere silah ve lojistiği büyük oranda Suriye üzerinden sağlamaktadır. 2006 yılındaki İsrail-Hizbullah ve 2009 yılındaki Gazze savaşını takip eden dönemde İran’ın, bölgedeki örgütler üzerindeki nüfuzu sayesinde savaş ve barış kararlarını etkileyebilecek bir kapasiteye ulaştığı görüldü. Bölgedeki müttefikleri üzerinden kavuştuğu bu güç üretebilme kapasitesi, İran’ı, bölgede “direniş ekseni” olarak tanımlanan yapının doğal lideri haline getirmiştir. Bu gelişmeler ışığında, Arap Baharı sürecine kadar, Körfez ülkelerinin Bereketli Hilal bölgesinde İran karşısındaki etkinliğinde ciddi bir gerileme olduğunu söyleyebiliriz. 

İdeolojik nüfuz 

Arap Baharı ile birlikte Tunus ve Mısır’daki laik, Batı yanlısı ve Suudi müttefiki rejimlerinin hızla düşmesi, İran’ın Arap Baharı’nın zayıflattığı Suriye ve Yemen’de etkili olmaya başlaması, Tahran’ın zafer anlayışına katkıda bulunmuştur. Irak işgali ve Arap Baharı sonrası bölgenin üç önemli devletinin (Mısır, Irak, Suriye) içine düştüğü istikrarsızlığın bölgede oluşturduğu güç boşluğunu İran’ın doldurma ihtimali, Suudilerin liderlik ettiği Körfez ülkelerinde Şii hilali diye adlandırılan çevrelenme hissini derinleştirmiştir.

Arap Baharı sürecinde, başta Körfez ülkeleri olmak üzere rejimlerin meşruiyetini sorgulayan ve bu rejimleri ABD’nin desteğine muhtaç zavallılar olarak niteleyen İran yönetimi, Körfez ülkelerindeki rejimler tarafından dışlanmış Şii nüfus üzerindeki ideolojik nüfuzunu ve Körfez bölgesi dışındaki alanlardaki politik etkisini kullanarak bölgedeki en büyük rakibi olan Suudi Arabistan ve müttefiklerini zayıflatmaya çalışmıştır. 

Yeni Ortadoğu düzeni

Körfez ülkelerinin Türkiye’den algıladıkları tehdide yakından baktığımızda özellikle Türkiye’nin Arap Baharı sürecinin başından itibaren Ortadoğu bölgesinde otoriter rejimlerden demokrasiye geçiş sürecini aktif bir biçimde desteklediğini görürüz. Yani bölgesel liderlik rolü üstlenmiş olması statükocu Körfez ekseni açısından ciddi bir tehdidi açığa çıkarmıştır. Böylece bölgede otoriter rejimlerin yerine demokratik yönetimler kurulmasına ilham kaynağı teşkil eden Türkiye, bölgede kurulacak yeni Ortadoğu düzeninin öncüsü olabilecekti.

Türkiye, bu politikanın bir gereği olarak Mısır, Filistin, Suriye, Libya ve Sudan gibi bölge ülkelerinde Körfez eksenine muhalif yapılara verdiği destekle bölge genelinde Körfez müttefiki rejimler ile halk arsındaki uçurumu derinleştirerek Körfez açısından bölgeyi istikrarsızlaştırmıştır. Özellikle Suudilerin kendi nüfuz alanları olarak gördükleri Körfez, Kızıldeniz gibi bölgelerde Türkiye’nin Katar ve Sudan gibi ülkeler ile yakınlaşması ve sayılan bölgelerde askeri üsler kurması Suudilerin liderlik ettiği Körfez ekseninde ciddi bir rahatsızlığa sebep olmuştur. Çünkü Irak işgali sonrası Irak’ın bölgesel güç denkleminden çekilmesi ve Arap Baharı sürecinde Mısır’ın zayıflaması Körfez ve Kızıldeniz bölgelerinde güç boşluklarına yol açmıştır. Türkiye’nin sayılan bölgelerde askeri olarak da varlık göstermesi bölgesel güç denkleminde değişikliğe yol açarak Körfez ülkelerinin nüfuzunun zayıflamasına sebep olabilir. 

Genel olarak Körfez ekseni, Arap Baharı’nın başlangıcından itibaren Yemen, Bahreyn ve Mısır’da rejim değişikliğine karşı tüm güçleri ile direnerek, takip ettikleri “devrim karşıtlığı” politikasının aksine Suriye’de “rejim değişikliği” politikasını takip etti. Bu politikanın asıl hedefi, Suriye’yi özgürleştirmek, Suriye’de insan hakları ve demokrasiye dayalı bir düzen kurmak değil, Arap Baharı ile birlikte Türkiye ve İran’ın artan bölgesel nüfuzunu sınırlamak ve İran’ın liderlik ettiği revizyonist ekseni yıkmaktı.

Diplomatik baskı

Türkiye ve İran’dan kaynaklı tüm bu tehditleri dengelemek için Suudi liderliğindeki Körfez ekseni, Arap Baharı’nın Suriye’ye sıçradığı ilk günden itibaren hem siyasi hem de silahlı muhalefete destek olarak Suriye’de İran yanlısı Esat rejimini devirmek için tüm imkanlarını seferber etti. Arap Baharı’nın başlangıcında Suriye rejimine yönelik uygulanan diplomatik baskı ilerleyen süreçte ülkedeki hem siyasi hem de silahlı muhalefete yönelik etkin bir desteğe doğru evirildi. Suriye’nin Arap Birliği’nden çıkarılması, ülkedeki büyükelçiliklerin kapatılarak diplomatik ilişkilerin askıya alınması, Suriye’de rejimi devirmeye matuf uluslararası müdahale çağrılarının yapılması, bu diplomatik baskının unsurlarıdır. 

Bu diplomatik baskıların Suudi liderliğindeki eksenin hedeflerini gerçekleştirme konusunda yetersiz kalması yeni arayışlara sebep oldu. Bu yüzden Suudi Arabistan, Suriye muhalefetini yeniden yapılandırarak Ahmet Carba liderliğinde Suriye’de kendisine yakın bir muhalefet bloğu oluşturmaya çalıştı. Bölgede uzun zamandır yürüttüğü vekalet savaşında zaman zaman Suriye’ye kendi birliklerini göndermek suretiyle Bahreyn ve Yemen’de olduğu gibi doğrudan müdahale etme niyetini de açıkça dile getirdi. Bu dönemde Suudi liderliğindeki eksenin ana hedefi Suriye’de kendisine yakın ılımlı bir Sünni hükümet kurulmasını temin ederek Suriye’yi İran’ın etki alanından uzaklaştırmaktı. Eğer Suriye’yi İran etkisinden uzaklaştırmayı başaramaz ise Suriye iç savaşının İran açısından maliyetini artırarak İran’ı yıpratmak ve İran’ı bir süre Körfez bölgesinden uzak tutmak Suudi liderliğindeki bloğun ikincil hedefiydi.

Son dönemde Körfez’in Suriye politikasında anlamlı bir değişime tanıklık ediyoruz. Önce 17 Aralık 2018’de dönemin Sudan Devlet Başkanı Ömer el-Beşir›in Şam ziyareti, bu ziyaretten kısa bir süre sonra BAE ve Bahreyn’in Şam’da büyükelçiliklerini, yedi yıl aradan sonra, yeniden açmaları bu değişimin ilk işaretleridir. 

Türkiye karşıtı blok

Türkiye’nin Fırat’ın doğusuna yönelik düzenlediği Barış Pınarı Harekatı’ndan sonra Körfez ülkelerinin Suriye politikasındaki değişim daha da belirgin hale gelmiştir. Harekâtın başlamasını takiben bir kınama mesajı yayınlayan Suudi Arabistan’ın Dışişlerinden Sorumlu Devlet Bakanı Adil el-Cubeyr’in “Washington’daki ortaklarımızla, ayrıca Suriye’de desteklediğimiz güçlerle yakın istişareler yürütüyoruz” şeklindeki ifadeleri ve BAE ve Bahreyn dışişleri bakanlarının da harekâtı “Dost Arap ülkesinin egemenliğinin açık ve kabul edilemez ihlali ve Arap işlerine müdahale” ifadeleriyle kınaması, bölgede yönetimlere yakın Körfez medyasının başlattığı Türkiye karşıtı propaganda, Körfez’in bu süreçte Türkiye’nin Suriye meselesinde aktif rol oynamasına yönelik bir tepkidir. Bu süreçte Arap Birliği’nin olağanüstü bir toplantı yaparak Körfez’in baskısıyla Türkiye’nin operasyonunu “Bir Arap devletinin topraklarının işgal edilip egemenliğine saldırı” olarak yorumlayan bir karar çıkarması da bölgede Türkiye karşıtı bir blok oluşturma girişimidir. 

Türkiye’nin Suriye’de aktif bir rol üstlenebilecek olması Körfez ekseninin bölgede korumaya çalıştığı statüko için büyük bir tehdit olarak yorumlanmaktadır. Türkiye’nin bu rolü İsrail’in güvenliğinin tesisi çalışmalarını sekteye uğratacak ve uzun zamandır hazırlıkları yapılan Asrın Barış Anlaşması olarak nitelendirilen Körfez’in de desteklediği planın uygulanma ihtimalini ortadan kaldıracaktır. Çünkü bilinmektedir ki “Mısır’sız savaş Suriye’siz barış olmaz”.

Genel olarak Suudilerin liderlik ettiği Körfez ekseninin Suriye politikasının, İran ve Türkiye gibi rakip iki bölgesel aktörün Ortadoğu bölgesinde oluşan güç boşluklarını doldurmalarını engellemek, Suriye krizinin her iki aktör için de maliyetini artırarak bölgesel rekabette avantaj kazanmak üzerine bina edilmiş olduğunu söyleyebiliriz. 

[email protected]