‘Milli şeflik’ değil demokratik başkanlık

27 Mayıs 1960 darbesinden sonra yapılan anayasayla bürokratik vesayet kurumları marifetiyle TBMM’deki çoğunluğun, vesayet altına alınmasını amaçlayan bir siyasi düzen kurulmuştur. Senato, Anayasa Mahkemesi, Milli Güvenlik Kurulu, Üniversiteler ve TRT’den oluşan bürokratik iktidar ile seçimlerden çıkan siyasi iktidar ayrımına dayanan bu düzende, Cumhurbaşkanlığı sembolik olmakla beraber bürokratik vesayet kurumlarının özerkliğini teminat altına alan “son imza makamı”dır; yani, onu ikna etmeden siyasi iktidarın önemli bürokratik atamaları yapması mümkün değildir. Bu yüzden de, sembolik yetkilere sahip olmasına rağmen, her Cumhurbaşkanlığı seçimi siyasi krize sebep olmuştur. Vesayet kurumları, Cumhurbaşkanlığı makamının siyasi iktidarın kontrolünde olmamasına olağanüstü gayret göstermişlerdir.

 

Özal’ın tecriti

 

12 Eylül darbesinden sonra yapılan 1982 anayasasında ise Cumhurbaşkanlığı sembolik olmanın ötesinde güçlü yetkilere sahipti. Bu yetkilerle Cumhurbaşkanlığı vesayet kurumlarının özerkliğini temin etmenin yanında, onun yeniden üretilmesinde rol oynayan bürokratik iktidar bloğunun merkezi konumuna yerleşti. Milli Güvenlik Kurulu’nu toplantıya çağırma ve ona başkanlık etme, Yüksek Öğretim Kurulu ve Anayasa Mahkemesi üyeleri ile bir kısım yüksek yargı organlarının üyelerini seçme gibi yetkileri Cumhurbaşkanlığı makamının siyasi sistemdeki artan önemini göstermektedir. Bu meyanda 1982 sonrasında da, tıpkı 1960 sonrasında olduğu gibi her Cumhurbaşkanlığı seçimi bürokratik iktidar ile siyasi iktidar bloklarının karşı karşıya geldiği bir kriz dönemini ifade etmekteydi. 

1982 Anayasası döneminde ilk ciddi kriz, 12 Eylül darbesinin Genelkurmay Başkanı Kenan Evren’in devlet başkanlığından ayrılmasından sonra, bürokratik iktidar bloğundan değil siyasi iktidar bloğundan Turgut Özal’ın Cumhurbaşkanı seçilmesiyle yaşandı Özal dönemin Başbakanı ve Anavatan Partisi kurucu genel başkanıydı. Bürokratik iktidar bloğunun dışında bir aktör olan Turgut Özal’a sadece bürokratik iktidar bloğu değil, siyasi muhalefet de çok sert tepki gösterdi. Özal, Anavatan Partisi’nin kontrolünü kaybedince, bürokratik iktidar bloğunun ve siyasi iktidar bloğunun dışında, “tecrit altında” zor bir Cumhurbaşkanlığı dönemi yaşadı. 

 

Süleyman Demirel ve Ahmet Necdet Sezer’in dönemlerinde, Cumhurbaşkanlığı makamının yeniden bürokratik iktidar bloğuna ve vesayet kurumlarının içine taşındı. Özal’ın ardından Cumhurbaşkanı seçilen Demirel’in seçilir seçilmez “devletin dengeleri yerine oturacaktır” mealindeki misyon açıklaması, Cumhurbaşkanlığının bu dönemdeki karakterini açıklamaktadır. Demirel kendisi de siyasetten gelmesine rağmen, bürokratik iktidar bloğuyla uyum içinde hareket etmeyi tercih etti. Ahmet Necdet Sezer ise Anayasa Mahkemesi Başkanı olarak zaten bürokratik iktidar bloğunun içinden gelmekteydi.

 

Sezer’in görev süresinin sonunda yaşanan 2007 Cumhurbaşkanlığı krizi, Cumhurbaşkanlığı makamının tarihi ve anayasal önemini bir kez daha ortaya koydu. AK Parti’nin TBMM’deki çoğunluğuyla Cumhurbaşkanı seçmesini engellemek için dönemin Genelkurmay Başkanı Yaşar Büyükanıt’ın “Cumhurbaşkanı sözde değil, özde laik olmalıdır” sözüyle bir tür siyasi kampanya başlattı. Çankaya’ya eşi türbanlı bir adayın çıkamayacağını ifade eden Cumhuriyet mitinglerinin de beklenen etkiyi göstermemesi üzerine Genelkurmay, Cumhurbaşkanlığı seçimlerini etkilemek amacıyla 27 Nisan 2007 e-muhtırasını yayınladı. Genelkurmay ve CHP’nin Anayasa Mahkemesine yönelik tehditleri sonuç vererek, Anayasa Mahkemesi’nin hala izah edilemeyen o tuhaf 367 kararı ortaya çıktı. Bu müdahale karşısında, Cumhurbaşkanlığı seçimleri tamamlanamadan  erken seçime gidildi. Bu “ara dönem”, anayasa hukuku adına da garip bir dönemdir. Çünkü Cumhurbaşkanı Sezer, görev süresi bittiği halde daha önce örneği olmayan bir şekilde üç ay daha Cumhurbaşkanlığına devam etmiştir. AK Parti, bu krize 28 Nisan 2007’de Genelkurmay Başkanlığına anayasal konumunu hatırlatan bir karşı bildiri ve erken seçim kararıyla karşılık vermişti. Bir başka mühim ve bugünkü tartışmalara zemin teşkil edecek siyasi karşılık da, Cumhurbaşkanını halkın seçmesine yönelik anayasa değişikliğinin referanduma sunulmasıydı. Siyasi iktidarın,  bürokratik iktidar bloğuna karşı çıkması ve 22 Temmuz 2007 seçimlerinde %47 seçmen desteği kazanması bürokratik iktidar bloğunun direncini kırmıştı.

 

22 Temmuz 2007 seçimlerini takiben MHP’nin TBMM’deki Cumhurbaşkanlığı seçimine katılması ve Abdullah Gül’ün Cumhurbaşkanı seçilmesiyle 2007 krizi aşılmıştı. 21 Ekim 2007’de yapılan referandumla anayasa değişti ve Cumhurbaşkanını seçiminin halk  oyuyla yapılması kabul edildi. Bu arada yeni anayasa çalışmaları etrafında zaman zaman hükümet sistemleri tartışmaları yapılmış olsa da, bu konuda bir değişiklik yapılmadı.

 

Cumhurbaşkanının bürokratik iktidar bloğu veya siyasi iktidar bloğu tarafından seçilmesi, bir tür rejim değişikliği olarak algılandığından daha önce bahsetmiştik. Abdullah Gül’ün Cumhurbaşkanı olarak seçilmesi de, bu tür bir etki uyandırdı. Abdullah Gül’ün TBMM’de hükümet eden çoğunlukla beraber hareket etmesi, bürokratik vesayet kurumlarının özerkliğini zaman içinde sona erdirdi. Vesayet kurumlarına yapılan atamalarla kurumların vesayetçi kompozisyonu değiştirdi. Bilhassa Cumhurbaşkanı ile hükümetin uyumu sayesinde Yüksek Askeri Şura’da  fiilen mevcut olan askeri atamaların özerkliği sona erdi. 

 

Yeni anayasaya karşılar

 

TBMM’de Anayasa Uzlaşma Komisyonu’nun çalışmalarında iktidar ve muhalefet farklı hükümet sistemlerini savundular. AK Parti başkanlık veya yarı-başkanlık modellerine yahut  partili cumhurbaşkanlığına yakın dururken, CHP ve MHP bu tür modellere şiddetle karşı çıkarak parlamenter sistemi savundular. Muhtemel bir anayasa değişikliğinde anahtar rolü oynayabilecek BDP ise bu konuda net bir tavır almamayı tercih etmişti. 10 Ağustos 2014 sonrasında ise HDP genel başkanı CHP tabanından oy alabilmek için başkanlık karşıtı bir seçim stratejisi izlemeyi tercih etti. AK Parti anayasada uzlaşma şartıyla başkanlık veya yarı-başkanlık tekliflerinden vazgeçebileceğini açıklasa da yeni anayasa konusunda 60 maddelik paket dışında uzlaşma sağlanamadı. 

 

Anayasa değişmediğinden 10 Ağustos 2014 Cumhurbaşkanlığı seçimlerine 1982 anayasasının Cumhurbaşkanına verdiği yetki ve görevlerle girildi. Başbakan Erdoğan ve AK Parti sözcüleri eğer Erdoğan seçilirse, anayasadaki bütün yetkilerini sonuna kadar kullanan, koşan, terleyen bir Cumhurbaşkanı olacağını ilan ettiler. Şüphesiz Cumhurbaşkanını halk seçince de, anayasadaki yetki ve görevleri değişmeyecek; yani, anayasal olarak hükümet modelinin değiştiği söylenemeyecek. Ancak herkes, böyle bir siyasi iklimde halkoyuyla seçilen bir Cumhurbaşkanı’nın, hele bu Cumhurbaşkanı çoğunluktaki partinin kurucu ve karizmatik genel liderliğinden geliyorsa fiilen siyasi güç dengelerinin değişeceğinin farkındaydı. Nitekim böyle de oldu. Bu durum, 27 Mayıs sonrası çoğunluğun yönetme hakkını bürokratik vesayet adına sınırlandırmak için kurgulanan Cumhurbaşkanı misyonu sona erdi. Ancak 1982 anayasasıyla güçlendirilmiş olan ve artık halk oyuyla seçilen Cumhurbaşkanı ile TBMM içinden çıkan Başbakan arasında bilhassa farklı siyasi geleneklerden gelme halinde ortaya çıkabilecek ihtilafların ciddi hükümet sistemi krizlerine yol açması mümkün. Bu bakımdan, bugünkü durum sürdürülemez. 7 Haziran genel seçimlerindeki ana konulardan biri de, bu konunun ele alınacağı bir yeni anayasa sürecine kapı aralaması ihtimalidir... Muhalefetin siyasi stratejisi,  tıpkı 2011 genel seçimlerinde olduğu gibi 7 Haziran 2015 seçimlerinde de, AK Parti’nin anayasa yapabilecek bir çoğunluk kazanmasını engellemek üzerine kurulu. Bu konu, 7 Haziran 2015 seçimlerinde çözülemezse önümüzdeki dönemin ve yapılacak ilk seçimlerin temel tartışma konusu olacaktır. (Dr. MURAT YILMAZ / SDE İç Politika ve Demokratikleşme  Koordinötü - Siyaset Bilimci)

 

[email protected]