Nedenler Kitabı ve Müslüman filozoflar

Ortaçağ’da hüküm süren bütün felsefi ve teolojik yaklaşımların temelini oluşturan Nedenler Kitabı Hıristiyan skolastik bilgin Aquinolu Thomas’ın şerhiyle birlikte Türkçe’ye çevrildi.

Antikçağ Grek felsefesinin modern Batı’ya aktarımında genellikle Müslüman filozoflara ve onların ürettiği metinlere fazlaca bir değer atfedilmez. Felsefe tarihi kitaplarında Grek felsefe mirasının Ortaçağ Avrupası’na intikalinde Müslüman filozofların sadece bir “aracı” rol oynadığı fikri üstü açık ya da örtük mutlaka dile getirilir ve Müslümanların felsefi düşünüşün gelişimine yaptıkları katkı bir şekilde göz ardı edilmeye çalışılır.

Çok tanrıcı Grek felsefesinin teslise dayalı olsa da tektanrıcı bir teolojiye sahip Hıristiyan dünyasınca nasıl özümsendiği meselesi o yüzden genelde hep Felsefe Tarihi kitaplarında üstünkörü incelenen konuların başında gelir. Ortaçağ skolastik felsefesinde Aquinolu Thomas, Saint Augustinus gibi mütekellimlerin kendi anlayışlarını geliştirirken Müslüman filozof ve kelamcıların ürettikleri metinlerden nasıl yararlandıkları konusu da hep kapalı kalmıştır. Bütün bu sorunları ele alıp irdeleyen incelemelere Türkçe’de rastlamak ise hemen hemen imkansızdır.

Ortaçağ’da hüküm süren hemen bütün felsefi ve teolojik yaklaşımların temelini oluşturan Nedenler Kitabı Hıristiyan skolastik bilgin Aquinolu Thomas’ın şerhiyle birlikte Türkçe’ye çevrildi.

12. yüzyılda Endülüs’te Latince’ye çevrilen Nedenler Kitabı’nın orijinalinin 9. yüzyılda Bağdat yakınlarında, kimliği bilinmeyen bir İslam filozofu tarafından yazıldığı öne sürülmektedir. Kitap, Plotinus’un metinlerinden derlenen sözde-Aristoteles metni Aristoteles’in Teolojisi ile beraber, İslam felsefesinin Yeni-Platoncu ve Aristotelesçi temellerinin en önemli iki metninden biri olarak görülmektedir. Hem Platoncu hem Aristotelesçi düşünceden etkilenen metin, aynı zamanda her ikisinden de ayrılarak temel aldığı Proklos’un çoktanrıcı Teolojinin Öğeleri’ni tektanrıcı bir temelden yorumlamaktadır.

Dönemin iç içe geçmiş felsefi ve teolojik tartışmalarını da konu etmesi açısından önemli olan AquinoluTomasso’nun Nedenler Kitabı yorumuyla beraber yayımlanan Nedenler Kitabı Hıristiyan ve İslam felsefesine etkisiyle, çoktanrıcılık ve tektanrıcılığın kesişim noktasında yer alan kökeniyle, yalnızca sudûr geleneği içerisinde bir metin olmanın ötesinde, her klasik metin gibi, okunduğu zamanın okurları tarafından da yorumlanmayı hak ediyor.

Nedenler Kitabı ve AquinoluTomasso’nun Nedenler Kitabına Yorumu, Çev. Mehmet Barış Albayrak, Notos, 2014

[email protected]