Peygamber süpürgesi

Kanser hücrelerine selektivitesinin yüksek olması nedeniyle, peygamber süpürgesi bitkisi ve türevlerinin anti kanser potansiyelleri vardır. Bitki merkezli yapılan araştırmalarda umut verici sonuçlara ulaşılmıştır.

Ana vatanı Asya ile Kuzey Amerika olan ve Türkiye'de de Kaz Dağları'nda doğal olarak yetişen artemisia annua bitkisi dilimizde yavşan otu, Kabe süpürgesi, Kabe kekiği ve peygamber süpürgesi adları ile bilinmektedir. Radice annua, viridis, foliis pinnatis ve tatlı pelin otu adıyla da anılır.

Artemisia annua, Asteraceae familyasına ait olup tek yıllık kısa gün bitkisidir. Gövdesi dik kahverengimsi veya menekşe kahverengidir. Bitkinin kendisi tüysüzdür ve doğal olarak 30 ila 100 cm boyunda büyür, ancak ekimde bitkilerin 200 cm yüksekliğe ulaşması mümkündür. A. annua'nın yaprakları 3–5 cm uzunluğa sahiptir ve derin kesiklerle iki veya üç küçük yaprağa bölünmüştür. Yaprakların yoğun aromatik kokusu karakteristiktir. Kurutulmuş yapraklardaki artemisinin içeriği yüzde 0 ile yüzde 1,5 arasındadır.

Yavşan dibi berk olmaz

Cins adını, Zeus ve Leto'nun kızı tabiat tanrıçası Artemis'ten almaktadır. Homeros, Artemis'i okçu ve avcı sıfatları ile nitelemiştir. Roma mitolojisindeki karşılığı Diana'dır. Kelime anlamı 'yaralanmaz' ve 'sağlıklı' olan Artemis'in başkalarına da güç ve sağlık verme yeteneği vardır. Bitkinin ayın etkisinde (dolayısıyla ay tanrıçasının) olan bitkilerden biri olduğuna inanılır, ayrıca erken ergenlik için de kullanılırdı. Artemis aynı zamanda ay tanrıçası olarak da bilinir. Yavşan türlerinin büyük bölümü gümüş renkli tüylerle kaplıdır ve bu sayede ay ışığının yansımasına benzer bir görünüme sahiptirler. Artemis, ikiz kardeşi Apollo'dan bir gün önce doğmuş ve oldukça sorunlu geçen kardeşinin doğumunda annesine yardım etmiştir. Özellikle Artemisia vulgaris doğum sonrası sorunlar için geleneksel olarak kullanılan bir bitkidir. Cinsin Türkçe adı olan yavşan, yabçan kelimesinden türemiştir. Dede Korkut Hikayelerinde "yavşan dibi berk olmaz" mısrasında anılmaktadır. Tür adı Latince yıllık anlamına gelir. Türün tek yıllık bir bitki olmasına işaret eder. Uzakdoğu'da bazı ülkelerde bitki kutsal yerleri süpürmek için kullanılır, muhtemelen peygamber süpürgesi ve Kabe kekiği adları bununla bağıntılıdır.

Salgın hastalıklarda kullanımı

Geleneksel olarak ateş düşürücü olarak kullanılır. Antibakteriyeldir ve kanamayı kontrol eder. Etkili bir sıtma ilacıdır. Yaprakları antiseptik ve sindirimi kolaylaştırıcıdır. Yapraklarından yapılan lapa haricen burun kanaması, haşlanma ve apseler üzerine uygulanır. Bitkiden elde edilen yağ parfümeride kullanılır. Bitkinin sıtma tedavisinde etkili olduğuna dair keşif nedeniyle, 2015 yılı Nobel Tıp Ödülü, keşfi yapan Tu Youyou'ya verilmiştir. Geleneksel Çin tıbbında (TCM), ateşi tedavi etmek için sıcak su ile hazırlanır. Çayını Dünya Sağlık Örgütü 2012 öncesinde şüpheli bulmuş olsada 2012'de yapılan çalışmalrda ve Covid 19 sürecinde aşı çalışmalarında da kullanıldığı bilinmektedir. Vietnam savaşında Kuzey Vietnam askerleri yaygın olarak malaryaya yakalanmaktaydı. Bu durum Çin hükümetini daha iyi ve etkili antimalaryal ilaçlar geliştirmeye yöneltmiştir. Dr. Tu Youyou ve ekibinin liderliğiyle başlatılan projede Çin'de bulunan tıbbi bitkilerin yaklaşık on bini incelenmiş, bunların arasında seçilenlerin analizleri yapılmış ve A. annua üzerine yoğunlaşılmıştır. Kullanılan ekstraksiyon yöntemleri sonucunda elde edilen ekstrelerin toksik etkileri olduğu görülmüştür. Bunun üzerine tekrar etnobotanik araştırmalar yapılmış ve bir arkeolojik kazı esnasında Ge Hong tarafından (MS 281-340) yazılan bir kitap bulunmuştur. Bu kitapta A. annua'nın geçmeyen ateşli hastalıklarda kullanıldığı ve kullanımının taze

bitki suyu şeklinde olduğu öğrenildikten sonra, laboratuvarda Dr. Tu Youyou aktif moleküllerden biri olan antimalaryal etkin madde artemisi ve türevlerini 1972 yılında izole etmiş ve bu çalışmaları 2015 Nobel ödülünü almasına neden olmuştur. Artemisinin ve türevlerinin malarya tedavisinde kullanımının etkinliği ve düşük toksititesi kanıtlandıktan sonra diğer terapötik olabilecek antiparaziter, antiviral, antifungal, antiastmatik, antienflamatuar ve potansiyel antikanser fonksiyonları üzerine çalışmalar yapılmaya başlanmıştır.

Kimyasal içeriği

1971'de bilim insanları bitki özlerinin primat modellerinde sıtma önleyici aktiviteye sahip olduğunu gösterdiler ve 1972'de aktif madde olan artemisin (eski adıyla arteannuin) izole edildi ve kimyasal yapısı tanımlandı.

Artemisinin içerğinde faydalı fitokimyasallar olan kumarinler, seskiterpen, flavonlar, flavonoller ve fenolik asitler gibi polifenoller bulunur. Artemisin içeriğindeki seskiterpen bir laktondur ve sıtma önleyici bir ilaç olarak üretilmiştir. 2012'de yapılan bir inceleme, artemisinin bazlı ilaçların sıtmanın tedavisi için en etkili ilaçlar olduğunu belirtti.

Kanser hastalarına umut

Kanser hücrelerine selektivitesinin yüksek olması nedeniyle, artemisin ve türevlerinin anti kanser potansiyelleri vardır. Bitki merkezli yapılan araştırmalarında umut verici sonuçlar bulunmaktadır. Artemisinin ile yapılan araştırmalarda kemoterapi ve radyoterapiye dirençli hücre kültürlerinde bile antikanser potansiyeli gösterilmiştir. Prostat kanserinde gerilemeye neden olabileceği ve kanser hücre kültürlerinde, antitümör ve antianjiogenik etki gösterdiği ve gastrik kanserde tümör büyümesini durdurduğu, glioblastomada diğer kemoterapotikler ile kombine kullanılarak kanser tekrarını önleyebileceği gösterilmiştir. Karaciğer kanserlerinde etkili olduğu ve 5-florourasil ile birlikte daha etkin olduğu çalışmalarda mevcuttur. Kolorektal kanser ve endometrial kanserlerin yayılımını önleyici rolü olduğunu ve yine ağız ve gırtlak kanserinde de etkili olduğunu gösteren bilimsel çalışmalar vardır.

Nasıl kullanalım?

Bir tatlı kaşığı kurutulmuş peygamber süpürgesi (pelin) otu üzerine bir bardak kaynar su eklenir. 10 dakika demlenmesi için beklenir. Ardından çay süzülür ve bal veya doğal tatlandırıcılar ile tatlandırılarak içilir. İçerisine çubuk tarçın da eklenebilir. Pelin otu çayı günde en fazla iki kez içilmelidir..

Peygamber süpürgesi (tatlı pelin otu) yağı, deri tahrişi ve pullanmalarda kullanılabilir. 2-3 damla pelin otu yağı ciltteki tahriş olan bölgelere masaj yapılarak sürülür ve 10 dakika beklenir. Ardından ılık suyla durulanır. Uygulama haftada iki kez tekrar edilebilir. Ciltte kızarıklık, kaşıntı, kabarma gibi alerjik etkiler görülürse, hiçbir şekilde kullanılmamalıdır.

Allerjik olanlar dikkat etmeli

Polenleri son derece alerjiktir ve bazı insanlarda dermatite neden olabilir. 2013 yılında yapılan bir incelemede, Artemisia annua'nın hepatotoksisiteye, hematotoksisiteye veya hiperlipidemiye neden olmamasına rağmen, yüksek dozda potansiyel embriyotoksisite riski nedeniyle hamilelik sırasında dikkatli kullanılması gerektiğini öne sürülmektedir. Mide bağırsak ve böbrek yetmezliği olanlar hekime danışmadan kullanmamalıdır. Aşırı tüketilmesi ciddi sağlık problemlerine yol açabilir. Peygamber süpürgesi çayı iki hafta düzenli olarak kullanıldıktan sonra, mutlaka 2-3 hafta ara vermek gerekir. Ara verilmemesi halinde pelin otunda bulunan eterik yağ türevi zehirlenmelere yol açabilir. Bu çayın tüketiminde hiçbir zaman aşırıya kaçılmamalıdır.

[email protected]