Sokrates hakkında entelektüel biyografi

İngiliz felsefeci ve antikçağ uzmanı Alfred Edward Taylor, Mukadder Erkan'ın temiz bir Türkçeyle dilimize kazandırdığı Sokrates hakkındaki entelektüel biyografide onun hayatı ve felsefesini öğrenmek isteyenlere kılavuz niteliği taşıyan bir eser sunuyor.

Felsefe tarihinin Platon’la birlikte en ünlü siması olan Sokrates, öğrencisi Platon sayesinde antikçağ felsefesinin kendisinden önce ve sonra olarak ikiye ayrılmasına yol açacak kadar önemli sayılır. Hayatı hakkında bilgilerimizin son derece kısıtlı olduğu Sokrates hakkında Aristofanes’in komedisi Bulutlar’ı, Ksenofon’un Hatıralar’ı ve Platon’un Diyaloglar’ıyla sergilediği şahitliği dışında başka bir doğrudan kaynaktan bahsedilemez.

Sokrates’in hayat hikayesini ebeveynlerinden başlayarak anlatmaya çalışan Alfred Edward Taylor, o dönemki Atina’da egemen kültürel ve siyasi iklimi, Sokrates’in Anaksagoras ve Archelaus gibi Pisagorcu filozoflarla bağını, hayatının önemli dönüm noktalarında yer eden orfizm ve Delfi kehanetinin etkisini, onun gençlik dönemlerine ait ‘işaret’ ve ‘daimi ironi’si çerçevesinde irdeliyor. Sokrates’in hayatının ilk yarısında olağanüstü bir entelektüel gücü olan bir adam olarak tanındığını kaydeden Taylor, onun hakkında Ksenofon’un Hatıralar’ında geçen bir tasviri yorumlayarak Archidamian Savaşı sıralarında Sokrates’in ilk filozoflar ve bilim insanları olması gereken ‘eski bilgeler’in bir öğrencisi olduğunu, etrafında bir grup dost-öğrencinin bulunduğunu, bu dost-öğrencilerin çalışmalarının bir yöneticisi pozisyonunda olduğunu ifade ediyor.

Bilgi kırıntıları

Platon’un Protagoras, Savunma, Phaidon vb. diyaloglarında Sokrates’in çevresinde yer alan isimler hakkındaki bilgi kırıntılarını yorumlayan Taylor, Sokrates’in Atinalı olmayan filozoflar arasındaki bazı yaşlı insanlarla ilişkisinin 40 yaşına gelmeden önce başlamış ve Yunan dünyasına dağılmış durumdaki Pisagorcu gruplar tarafından Sokrates’in “saygı duyulan bir hoca” pozisyonunda olduğu sonucuna varıyor. Sokrates’in hayatının erken dönemlerinden itibaren Atina’nın dışındaki entelektüel çevreler tarafından son derece iyi tanınmasıyla onu eksantrik bir proleter dehaya dönüştüren 19. yüzyıl teorisi arasındaki uyuşmazlığa dikkat çekiyor.

Kendi ruhuna bakmak

Platon’un Savunma diyalogunda uzun uzadıya anlattığı ve “Yaşayan hiçbir insan Sokrates’ten akıllı değildir” bildirimini içeren Delfi kehanetinin Sokrates’in hayatında spritüel bir krize yol açtığını belirten Taylor’a göre, Platon için yaşlı Sokrates’i Aristofanes’in oyunundaki ukalanın açık bir karikatürünü oluşturduğu Sokrates’ten ayıran şey onun herkesi cahil olduklarına ve cahil olduğuna ikna olan insanın bilen insan olacağına ve en önemlisinin herkesi “kendi ruhlarına bakmak” olduğuna ikna etme misyonudur. Avrupa düşünce tarihi için Sokrates’in önemini, onun Avrupa’da o zamandan beri yaşanan ahlaki ve entelektüel geleneği oluşturması ve Avrupa düşüncesinde hakim ruh anlayışının mucidi sayılmasında yattığını düşünen Taylor, Sokrates’in ruh öğretisi ve ‘idealar’ teorisini, ‘iyi’ ve ‘erdem’ anlayışını çözümlüyor.

Genç Sokrates’ten yaşlı Sokrates’e Antikçağ felsefesinin bu önemli figürünün hayatındaki tüm dönüm noktalarını onun düşüncelerinin gelişimiyle harmanlayarak yorumlayan Taylor, böylelikle hakikat ve hayat özdeşliğine ilişkin bildiğimiz önermeyi de bize hatırlatıyor. Milattan önce 399’da, yani ‘Lakhes yılı’nda Atina’da dinsizlikle suçlanıp ölüme mahkum edilen Sokrates’in gençlik dönemine ait tek kaydın Aristofanes’in Bulutlar’ı olduğunu kaydeden İngiliz felsefeci ve antikçağ uzmanı Alfred Edward Taylor, Mukadder Erkan’ın temiz bir Türkçeyle dilimize kazandırdığı Sokrates hakkındaki entelektüel biyografide onun hayatı ve felsefesini öğrenmek isteyenlere kılavuz niteliği taşıyan bir eser sunuyor.

@uzakkoku

Platon’a göre dostluk ve mahiyeti

Bir rivayete, ünlü Antikçağ felsefe tarihçisi Diogenes Laertius’un anlatımına göre Platon’un Lysis adlı diyalogu Sokrates’in hayatta olduğu bir dönemde kaleme alındı. Laertius, diyalogu okuyan Sokrates’in Platon’un kendine birçok yalan söyletmesine şaşırdığını aktarır. Lysis, hakikaten Platon’un erken dönem diyalogları arasında yer alır ve konusu dostluğun ne olduğu ve mahiyetidir. Birçok erken dönem diyaloğunda olduğu gibi Lysis’te de tartışılan konu hakkında açık ve belirgin bir karara ve hükme varılmıyor, ancak tartışmanın üzerinde yükseldiği argümanların gücü ve tartışmanın derinliği ilgi çekiyor. Çevirinin dilinin de son derece dikkat çekici olduğunu yeri gelmişken belirtelim.

Lysis, Platon, çev. Y. Gurur Sev - O. Baran Kaplan, Pinhan, 2020

Bitmeyen tartışma: Tanrı var mı yok mu?

İnsanın var olduğu her yerde bir Tanrı inancının ve ona karşıt görüşlerin de var olduğuna dikkat çeken Aydın Topaloğlu, teizm-ateizm tartışmasında birini diğerinden ayırmanın veya aralarındaki ilişkiyi doğru saptamamanın konuyu bir bütün halinde görmemek anlamına geleceğini vurguluyor. En genel anlamda birçok insan için Tanrı’nın bütün yaşamın ve varlıklar aleminin temel dayanağı olduğunu, onların Tanrı’yı düşüncenin zorunlu olarak vardığı sonuç ve aklın kuşku duymayacak derecede kabul ettiği yüce varlık olarak gördüklerine dikkat çeken Topaloğlu Teizm-Ateizm isimli kitabında bazı insanların da bunu yapay bir idea ve çözülemez bir problem olarak gördüğünü vurguluyor.

Teizm&Ateizm-Tanrıtanımazlığın Felsefi Boyutları, Aydın Topaloğlu, İz, 2020