Tarihsel deneyimi temellendirme çabası

Gerçekliğe dair bilgilerimizin sadece ‘deneyim yoluyla’ elde edildiği savından kuşku duyulmadığını belirten Ankersmit, modern “tarih teorisi”ni ‘tarihsel deneyim’ kavramı aracılığıyla yeniden ele alıyor.

Heidegger’in tilmizi ve onun düşüncelerini evcilleştirdiği belirtilen ünlü filozof Hans-Georg Gadamer “tarih bilinci”ni modernlerin bir icadı sayar. Sanayi ve Fransız Devrimleriyle birlikte geçmişinden radikal bir şekilde kopan Avrupa’nın geçmişi ve dolayısıyla tarihi, “keşfi” tarih bilinci kavramının da doğuşunun en önemli sebebidir elbette.

David Hume’un 1748 tarihli ünlü kitabı İnsan Anlağı Üzerine Bir Deneme’sinden bu yana gerçekliğe dair bütün bilgilerimizin a posteriori bir bilgi alanına ait olduğu ve bunların sadece ‘deneyim yoluyla’ elde edildiği savından kuşku duyulmadığını belirten Frank Ankersmit, modern “tarih teorisi”ni ‘tarihsel deneyim’ kavramı aracılığıyla yeniden ele alıyor.

Hume’un düşüncelerinden yola çıkan ya da onun yaptığı a priori (fikir ilişkilerine dayalı) - a posteriori (olguya dayalı) ayrımını eleştirerek a priori bilgi alanının da tarihselleştirilebileceği, yani olguya dayalı olarak ele alınabileceğine dair ileri sürülen görüşler ışığında, tarih biliminin “bir bilim olma talebi” ve tarihbilimsel bir düşünümün a priori bilgi alanının çözüştürülmesine ilişkin nasıl katkılar sunabileceğine ilişkin “beklenti”leri ‘tarihsel deneyim’ kavramı aracılığıyla tartışmayı seçen Ankersmit, bu kavramı epistemoloji ve hermenötikten analitik felsefe ve Aristo, Kant gibi filozoflara, sanattan eğitime kadar birçok farklı alanda temellendirmeye ve onun bize sağlayacağı açılımları incelemeye çalışıyor.

“Tarihsel deneyimi” temellendirme çabası içinde özellikle Kant’la birlikte modern felsefenin ve günümüzdeki postmodern sanat tartışmalarının da gözde estetik kategorilerinden olan “yüce” kavramını odak seçen Ankersmit, geçmiş ile mevcut an’ı birbirinden ayırmanın yordamları üstüne sıkı bir eleştirel bakış geliştiriyor. Tarihsel deneyimle “yüce” arasında yapısal bir benzerlik bulunduğunu kaydeden Ankersmit, “Her iki durumda da bizi gafil avlayan bir deneyim vardır ve bu deneyimin başlangıcı kendisini bilinmeyen bir doğrudanlık ve dolaysızlık ile sunan bir realitenin tecrübesidir” diyor. Kantçı yüce alanında akıl ve kavrfama yetisi arasındaki çatışmaya benzer bir çatışmanın tarihsel deneyim alanında “ihtimal dışı ihtimalin paradoksu” olduğuna işaret eden Ankersmit, tarihsel deneyime uygun bir matris sağlayan Kantçı yücenin yine de kısıtlıdır. Deyim yerindeyse Kant felsefesi, “yüce”nin içinde kendi kendini yapısöküme uğratır. Kant’ın deneyim teorisinin yüce deneyimini hem kavranabilir hem de imkansız hale getirdiğine dikkat çeken Ankersmit, “özne ile nesneyi ayrıştırmayan” bir deneyim teorisini Aristoteles’ten hareketle geliştirmektedir.

Tarihçinin ‘geçmişe dokunma duyusu’ndan da bahseden Ankersmit, “tasavvur, tarışma ve tarihsel deneyim”in tarihi anlama noktasında vazgeçilemez bir üçlü olduğunu kaydeder; ancak, elbette bu üçlü içinde öncelikli ve baskın olan ona göre tarihsel deneyimdir. Son olarak Türkçe tercümenin dilinde gerek tercümeden gerekse editoryal hatalardan kaynaklanan bazı sorunların metni okumayı ve anlamayı epey güçleştirdiğini belirtelim. Yayınevinin kitabın muhtemel yeni baskılarında bu sorunları en aza indirmesini bekliyoruz.

[email protected]

Tarihsel Deneyim, Frank Ankersmit, çev. İsmail Candan, Dedalus, 2013

Gündelik hayat ve ahlak

Peter Singer, gündelik hayat ve etik konusunu çarpıcı başlıklar altında tartışıyor. Ahlak felsefesinin gündelik hayatta karşılaştığımız sorunlara nasıl uygulanabileceğini ele alan kitabında Singer, ahlak felsefesini uygulamaya geçirmenin en temel ahlaki inançların açık, tarafsız bir sorgulamasını yapmayı elzem kıldığını ileri sürüyor. Ona göre ahlak felsefesini uygulamak, kişinin sahip olduğu inançları ve ugulamaları değiştirmek için entelektüel bir cesarete sahip olmasını gerektirir. Singer, demokratik bir toplumdaki her aktif katılımcının bilgiye dayalı, enine boyuna düşünülmüş görüşlere sahip olması gerektiği güncel kaygılara ilişkin meseleleri ele alıyor.

Pratik Etik, Peter Singer, çev. Nedim Çatlı, İthaki, 2015

Türk düşüncesi ve batı

Ünlü sosyolog Niyazi Berkes’in Türkiye’nin batılılaşma sürecinde ortaya çıkan siyasi ve fikri krizleri ele aldığı klasik kitabı. Berkes, kitabı oluşturan yazıları 1960’lı yıllarda Yön dergisinde kaleme almış, daha sonra kitaplaştırmıştı. Türk modernleşme tarihine ilişkin özgün savlar içeren, Türk modernleşmesinin tarihi mesele ve çıkmazlarını irdeleyen, çözüm yolları öneren bir kitap. Çağdaş Türk siyaset ve düşünce tarihinin genel meseleleriyle ilgilenenlerin bigane kalamayacağı önemde saydığımız bu kitabın Türk modernleşmesinin fikri, sosyo-ekonomik ve sosyo-politik bir muhasebesini içeren bir klasik olduğunu belirtelim.

Türk Düşününde Batı Sorunu, Niyazi Berkes, YKY, 2015