Türkiye S-400 krizine ne kadar hazırlıklı?

Ancak Ankara doğal olarak, ABD’nin derinleştirdiği güvenlik krizini Moskova ile çözmeyi tercih etti. Afrin’de ki PKK varlığını temizlemeyi hedefleyen Zeytin Dalı Harekatı Moskova ile uzlaşarak gerçekleşti. 

Ancak günün sonunda Türkiye Moskova ile Washington arasında kendi yolunu çizmeyi başardı. Afrin, Fırat Kalkanı, İdlib, Fırat’ın doğusunda ABD ile yürütülen müzakereler ve muhalif askeri grupları tek bir çatı altında toplamayı başarması ve Astana süreçleri düşünüldüğünde Türkiye Suriye’de öyle ya da böyle bir aktör olmayı başardı. Bu süreç, Türkiye’nin dış ve güvenlik siyasetinde yıpranmasına neden oldu ancak kriz yönetme, manevra yapma, esnek olma gerektiğinde güç kullanma, hemen vazgeçmeme ve müzakere etme gibi diplomasinin birçok aracını daha etkin kullanmayı da öğretti. 

Şimdi ise Türkiye’nin karşısında S-400 hava savunma sistemlerinin alımıyla ilgili yeni ama daha çetin bir sınav söz konusu. Benzer süreçleri bu sefer S-400 tercihi ile yaşayacak görünüyor. Asıl soru ise bu konuda da Türkiye kendi yolunu çizebilecek bir formül üretebilecek mi? Zira ortada yönetilmesi gereken bir kriz, sonuçlarının iyi hesaplanması gereken bir politik tercih ve en azında kötü senaryolar için birkaç çıkış planına ihtiyaç var. 

Bunlardan ilkini, S-400 tercihinin Türkiye’nin dış politika tercihlerinde de bir değişikliğe neden olacak ölçüde sonuç üretip üretmeyeceği oluşturuyor. Diğer bir ifadeyle, sanıldığı gibi S-400 tercihi Türkiye’nin stratejik kimliğinde bir değişime işaret ediyor mu? Gerçekte S-400 alımı Türkiye’nin tehdit değerlendirmeleriyle uygunluk gösteren ve belirli ölçülerde Türkiye’nin hava savunma kabiliyetini arttıracak bir tercih olarak ortaya çıktı. Bölgedeki silahlanma yarışının arttığı, Türkiye’nin diplomatik ilişkiler ağının bölgesel ölçekte daraldığı ve sıcak çatışma bölgelerinin Türkiye’yi doğrudan etkilediği bir dönemde Türkiye’nin zayıf bir hava savunma sistemine sahip olması S-400 kararının ilk bakışta rasyonel gerekçelerini oluşturuyordu. Ancak S-400 alımının asıl tetikleyici dinamiklerinden birini Türkiye ile Batı, özellikle de Washington ile Ankara arasındaki güven bunalımı oluşturuyor. Dolayısıyla S-400 sadece askeri-teknik ve jeo-stratejik değerlendirmenin bir sonucu olarak değil aynı zamanda jeopolitik bir değerlendirmenin bir sonucu olarak belirlenmiş durumda. Yani, algılar ve beklentiler Türkiye’nin tercihlerini belirledi. Zira S-400 tercihi Türkiye’nin hava savunma sistemi ihtiyacını karşılamak için sahip olduğu koşulların hepsini tam olarak karşılamıyor. Bunlar teknoloji transferi, fiyat ve teslim tarihi. S-400’lerin teknoloji transferinin mümkün olup olmayacağı son derece muğlak görünüyor. Karşılıklı yapılan açıklamalar olsa da teknoloji transferinin ya da ortak üretimin nasıl olacağına dair teknik şartnamenin varlığından şimdilik haberdar değiliz. Fiyat ve teslim tarihi konusunda ise S-400 sisteminin Türkiye’nin şartlarına uygun olduğunu söylemek mümkün. 

Stratejik kimlik

Eğer S-400 tercihi politik bir kararın ya da Washington ile Ankara arasındaki güven bunalımın, algıların ve beklentilerin soncu olarak ortaya çıktıysa, o zaman söz konusu tercih Türkiye’nin stratejik kimliğinde bir dönüşüme işaret ediyor mu? Zira S-400 tercihi Türkiye’nin ABD ve NATO ile olan ilişkisini yeni bir forma sokma ihtimali taşıyor ve günün sonunda bu tercih Türkiye’nin rol kimliğinin değişmesine de neden olabilir. 

Ben bu durumun abartılı olduğunu düşünüyorum. Zira, stratejik kültür ya da kimlik, tarihsel ve son derece sosyolojik bir olgudur; uzun bir tarihsel süreç boyunca oluşmaktadır. Stratejik kültür aynı zamanda coğrafi konumun bir parçası olarak geliştiği için ülkelerin adeta DNA’sı gibidir. Rusya, Türkiye’nin stratejik kültüründe kaymaya neden olacak bir aktör olmaktan çok söz konusu stratejik kültürün pekişmesi işine yarayan bir aktör olarak ele alınmalıdır. Dolayısıyla S-400, Türkiye’nin stratejik kültüründe bir kaymaya neden olacak ölçüde önemli bir değişken değildir. 

Askeri ittifak değil 

Öte yandan Batı Türkiye’nin stratejik kültürünün, dolayısıyla da stratejik kimliğinin oluşumunun hem parçası hem de tamamlayıcısıdır. Bu stratejik kültürün yapısal kodları olduğu kadar yapısal olmayan normatif yanları da söz konusudur. Bu nedenle başlı başına S-400 tercihi stratejik kimliğin dönüştüğünü bize göstermez; asıl olan Türkiye’nin stratejik özerklik arayışının neden olduğu yeni ilişki biçimidir. S-400 bu arayışın dışa vurumunun sadece bir parçası olarak anlaşılmalıdır. Yoksa, S-400 Türkiye’nin stratejik kimliğinin kristalize olduğu bir örnek değildir. Öte yandan, S-400 Türkiye’nin savunma ve askeri kabiliyetinin sadece bir kısmını oluşturmaya adaydır. Dolayısıyla, Türkiye’yi Rusya’ya güvenlik alanında bağımlı hale getirmesi mümkün değildir. Daha da önemlisi, Türkiye yurt dışı hazır alım modeline dayanan bir füze savunma sistemi almak için Moskova ile askeri bir ittifak oluşturmuş değildir. 

S-400 alımın en kritik noktası kimlik ya da Türkiye’nin Rusya’ya kayma endişesi değildir. 

Kritik nokta, S-400 sisteminin Türkiye için askeri rekabet alanında “oyun değiştirici” bir işleve sahip olup olmayacağıdır. Bu da krizin nasıl yönetileceğinden daha çok sonuçlarının hesaplanmasıyla ilgili olmak zorundadır. 

Maliyet üretir mi? 

Bir ülkenin askeri kapasitesi birçok faktörün bir araya gelmesinden oluşmaktadır. Klasik askeri kapasite, arzu edilen hedeflerin harp sahasında etki ortaya çıkarabilme kabiliyetidir. Savaşma hazırlılığı, sürdürülebilir bir kabiliyet ve kuvvet yapısından oluşan üç temel sütunu vardır. Hava savunma, askeri kapasitenin birçok boyutundan sadece bir tanesini oluşturmaktadır ve bütün sistemlerin birleşmesinden oluşan bir kompleks niteliğindedir. S-400’lerin tek başına Türkiye için askeri sektörde oyun değiştirici bir işlev görmesini beklemek doğru bir yaklaşım olmaz. Türkiye’nin halihazırdaki hava savunma sistemindeki açıklar ve eksiklikler düşünüldüğünde Türkiye‘ye caydırıcı bir üstünlük sağlayacağı doğrudur. Ancak, S-400 sistemlerinden dolayı ABD-NATO-Türkiye arasındaki gerginlik orta vadede Türkiye’nin asıl askeri alandaki caydırıcılık araçlarının zayıflamasıyla da sonuçlanabilir. Zira S-400 alımı eğer beraberinde ABD tarafından askeri düzeyde bir ambargo sürecini doğuracaksa tek başına S-400 alımı beklenen stratejik katkıyı sağlamak yerine daha fazla maliyet üretebilir. 

Bu maliyetlerden biri kuşkusuz beşinci nesil savaş uçağı olan F-35 programından Türkiye’nin çıkarılması ya da sipariş verdiği uçakların teslimatının geciktirilmesi ya da iptal edilmesidir. Burada Türkiye’nin önümüzdeki 10 yıl içerisinde kuvvetler bazında tehdit kütüphanesini oluşturarak söz konusu tehditlerin caydırılması için hazırlıklarını yapmış olması gerekir. Öte yandan Türkiye’nin savunma sanayii kapasitesi halen kendi kendine yeter düzeyde değildir. Savunma sektörünün lokomotif kurumlarının ve firmalarının da bu sürece dair planların yaparak alternatif tedarik zincirini şimdiden oluşturmuş olmaları gerekir. Dolayısıyla, S-400 öyle ya da böyle alındıysa, Türkiye’nin krizin tırmandığı anda krizi yönetimine, krizin derinleştirdiği dönemde ise sonuçlarına dair şimdiden hazırlık yapması gerekir. 

Dış politika tercihleri boşlukta oluşmaz. Her kararın arkasında bir neden vardır ve karar alma süreci vardır. Bir kere karar alındığında bu kararlar, tıpkı kararın alınma sürecinde olduğu gibi boşlukta operasyonel hale gelmezler. S-400 tercihi bu anlamda bir istisna oluşturmamaktadır. 

@muratyesiltas