Türklerde İslam öncesi dini yaşam

Prof. Dr. Yusuf Ziya Yörükan Türklerin Müslüman olmadan önce benimsedikleri diğer dinleri ve bu dinler üzerinde Şamanizm’in ne gibi bir etkisi bulunduğunu derinlikli olarak irdeliyor.

Müslümanlaşmış Türkler’in İslam’dan önceki temel dini inançları hep merak edilir. Bu konu aynı zamanda büyük bir tartışma konusudur. Türkler arasında halen Şamanizm’e inanmayı sürdürenler, Yahudi (Harizmliler ve Karayimler) ve Hristiyan olanlar (Uygur ve Gagavuzlar), Uzak Doğu dinlerine mensup olanlar (Uygurlar) bulunuyor. Ayrıca farklı dinlerin kalıntılarının, Türkler Müslüman olduktan sonra da tarikatlar, hatta mezhepler içerisinde yaşamaya devam ettiğini biliyoruz.

Cumhuriyet’in ilk yıllarında Karşılaştırmalı Dinler Tarihi ve Din Antropolojisi gibi önemleri çok somradan yeniden anlaşılmaya başlamış alanlarda eserler veren değerli bir bilim adamı Prof. Dr. Yusuf Ziya Yörükan. Müslümanlaşmadan önceki Türk topluluklarının dini hayatını inceleme konusu edinen nadir bilim adamlarından biri olan Yörükan’ın Mustafa Kemal Atatürk’ün isteği üzerine 1932 yılında hazırladığı Türk Dinleri ve Mezhepleri Tarihi adlı iki ciltlik eserinin birinci cildini oluşturan Müslümanlıktan Evvel Türk Dinleri adlı kitabının ikinci kısmının ilk kez yayınlanmış hali Türklerin Müslüman Olmadan Evvel Benimsediği Dinler adlı kitap. Kitap, Türklerin Müslüman olmadan önce benimsedikleri diğer dinleri ve bu dinler üzerinde Şamanizm’in ne gibi bir etkisi bulunduğunu araştırma konusu olarak seçiyor. Prof. Yörükân, karşılaştırmalı bir din psikolojisi, sosyolojisi ve felsefesi örneği vermiş olmanın yanında, müsamahalı bir Müslümanlık anlayışının nasıl bir hayat tarzını beraberinde getirmiş olduğunu da gözler önüne seriyor.

Türklerin Şamanizm’den diğer dinlere ve İslam’a geçmeleri sürecinin yeterince detaylı bir şekilde tarihsel, antropolojik, sosyolojik ve psikolojik araştırmalara tabi tutulmadığını, bu dönüşümlerin sonraki toplumsal-dini yapılarda süregelen etkilerinin yeterince araştırılmadığını biliyoruz. Bu açıdan da Yusuf Ziya Yörükan’ın kitabı çöldeki vaha özelliği arz ediyor.

Prof. Dr. Yusuf Ziya Yörükan’a göre din, ulvi ve insani meselelere çözüm getiren bir müessesedir. Yörükan kitabında, Türklerin din anlayışının Maturidilikten beslenmesi hasebiyle geniş ve kapsayıcı olduğunu göstermeye çalışıyor. Yörükan, kitapta, Türklerin İslam’dan önce seçtikleri dinler üzerinde, onların ilk inanç sistemini oluşturan Şamanizm’in kalıntılarını ortaya çıkardığı gibi, Maturidiliğin ve Türk Müslümanlığı denen bir dini görüşün de savunuculuğunu yapıyor. Felsefi tasavvuf ile pratik tasavvufu birbirinden ayrıt eden Yörükan, fikir veya felsefî tasavvufa hoşgörü ile yaklaşıp dinin temel ilkelerini bozmaya yönelik olmadığı takdirde, felsefi yaklaşımlara da izin verilmesi yanlısı bir tavır sergiliyor.

Türklerin  Müslüman Olmadan Evvel Benimsediği Dinler Yusuf Ziya Yörükan Ötüken 2016

İslam medeniyetinde bilim

Müslüman alimler, kendilerinden önceki bilim geleneklerini tevarüs edip onlarla özgün bir diyalog kurarak bilimler tarihine çok önemli katkılarda bulundular. İslam Bilim Tarihi, İslâm medeniyetinde ilk bilimsel çalışmalardan 15. asrın ortalarına kadar yapılan etütler üzerine bütünlüklü bir röportajlar dizisi olarak konu hakkında uzmanlık bilgisi olmayan okurları da düşünerek hazırlanmış bir kitap. İslam medeniyetinde gerçekleştirilen bilimsel etkinliklerin asli yönlerine ilişkin senteze dayalı genel bir çerçeve sunan kitap aynı zamanda bu alanda son 50 yıl içinde yapılan araştırmaların bir özetini veriyor. Bu anlamda, hem yeni bilgi ve yorumlar ihtiva ediyor hem de mevcut literatürün eleştirel bir değerlendirmesini sunuyor.

İslam Bilim Tarihi, Ahmed Cebbar, çev.  Fevzi Lütfi Topaçoğlu, Küre, 2016

İbn Arabi’nin bilgi yolu

William Chittick, Sufi’nin Bilgi Yolu’nda İbn-i Arabî’nin bakışını derinlemesine ve kapsamlı bir şekilde anlatıyor. Kitap, İbn-i Arabî’nin insanın mükemmelliği ile ilgili düşüncelerini, ilahiyat, varlık, bilgi, Kur’ân tefsiri ve ebedi kurtuluşa dair görüşlerini açıklıyor. Metodolojik bir üslubun kısıtlamalarına bağlı kalmayan sarih ve berrak dil, kitabı diğer manevi geleneklere aşina olanlar için anlaşılır kıldığı gibi, sahip olduğu akademik çerçeve de konunun uzmanlarına hitap ediyor. Kitapta Fütûhât-ı Mekkiyye’den yaklaşık 600 bölümün tercümesi var. Ayrıca zengin kavramlar dizini de kitabın Sufizm ve genel olarak İslâm düşüncesi alanlarında önemli bir referans kaynağı olmasını sağlıyor.

Sufi’nin Bilgi Yolu, William Chittick, çev. Ömer Saruhanlıoğlu, Okuyanus, 2016