Weber'in duygu dünyasını mektuplarından okuyun

Max Weber'in mektupları, onun bilgili habitusu, arkadaşları ve rakipleriyle olan ilişkileri, dünyaya ilişkin gözlemlerini entelektüelleştirme eğilimi, bazen aşırı duygusallığı gibi hususları görmek bakımından ilginç.

Modern sosyolojik düşünce metinlerinde sık sık rastladığımız "büyüsü bozulmuş dünya", "kalın kalası delmek", "demir kafes", "seçmeci yakınlaşma", "rasyonelleşme", "karizma", "rutinleşme" vb. yer yer felsefi yer yer şairane birçok kavram, deyim ve ibarenin ilk kullanıcısı bir Alman sosyolog: Max Weber. En temel ilgisini, toplumsal eylemliliği anlayıp yorumlayarak açıklamak şeklinde özetleyebiliriz.

Elbette toplumsal eylemliliği sadece bir disiplinin verilerine dayanarak açıklama girişimleri de eksik kalacaktır bu çabada. Lütfi Sunar'ın deyişiyle sosyolojiye "müstakil bir bilim" hüviyeti kazandıran ve çağdaş sosyolojinin en önemli kurucu ismi addedilen Weber'in kendisini "modern Avrupa kültür dünyasının oğlu" olarak nitelediğini de biliyoruz. Modernliği "zamanımızın kaderi" olarak niteleyen Max Weber'in kendi verstehen (anlamacı) sosyoloji anlayışını Yeni-Kantçı filozof Heinrich Rickert ile tartışma içinde geliştirdiğini, bilim olma şartını da i-olgusal sınıflandırma ii-kavramsal eleştiri olarak özetlediğini hatırlatabiliriz.

Weber'in sosyoloji, ekonomi ve siyaset bilimi alanlarında yoğunlaşan çalışmaları arasında yer alan Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu, Meslek Olarak Bilim, Meslek Olarak Siyaset, Dünya Dinlerinin İktisadi Ahlakı gibi önemli sayılabilecek eser ve makaleleri yanında 1922'de yayınladığı ve "Henüz benzerinin, hatta bir örneğinin bile olmadığını" iddia ettiği Ekonomi ve Toplum onun sosyolojisinin ana konturlarını belirlememize imkân tanır.

Türkiye'de daha çok merhum iktisat tarihçisi Sabri Ülgener'in kendi eserlerinde onun verstehen sosyolojisini kullanarak yürüttüğü zihniyet çözümlemeleri ile tanınan Weber'in eserlerinin kısmı azamisinin soğuk savaş ortamında liberal bir kutbun temsilcisi olarak İngilizceden çevrildiğini kaydetmeli. Sabri Ülgener'in bir eserinde Ahmet Çiğdem'in deyimiyle geniş "muhalefet şerhleri" yönelttiği Weber'in eserlerinin tutarlı bir şekilde Türkçeleştirildiği söylenemez. Büyük ölçüde Amerikan sosyolojisi (Talcott Parsons ve modernleşme teorileri) aracılığıyla aktarılan Weber'in sosyolojik yaklaşımının asıl anlamına kavuşturulmasını hedefleyen bir külliyatın ilk cildi Mektuplar. Albaraka yayınlarının 9 cilt halinde yayınlamayı planladığı Weber külliyatının editörü ise Lütfi Sunar.

Çocuksu, kavgacı, çapkın

Kitaba yazdığı önsözde Sunar, tipik bir 19. yüzyıl entelektüeli olan Max Weber'in iyi bir mektup yazarı olduğunu vurguluyor ve onun dünyasına girerek düşüncelerinin yapısını, oluşumunu ve işleyişini kavramaya yönelik önemli bir tutamak sunduğunu belirtiyor. Weber'in çevresini, ilişkilerini, hayal kırıklıklarını ve özlemlerini takip edebildiğimiz mektuplarda onun "kaya gibi sert bilimsel kimliğinin altındaki çocuksu, coşkun, kavgacı, ısrarcı, çapkın ve şüpheci" yanlarını da keşfetmenin mümkün olduğunu belirten Lütfi Sunar mektuplardaki dilin de Weber'in eserlerindeki dille benzeştiği teşhisini yapıyor: şifreli, kinayeli, ironik ve coşkun.

Hayat, Bilim ve Siyaset ile ilgili seçilmiş mektuplara yer veren kitapta Max Weber'in gerginlikler dolu bir dönemde pek çok farklı alanda nasıl davrandığını, onun nazarında bilim ve siyaset gibi alanların birbirleriyle ilişkilerinin nasıl anlaşıldığını görmek mümkün. Max Weber'in mektupları, onun bilgili habitusu, arkadaşları ve rakipleriyle olan ilişkileri, dünyaya ilişkin gözlemlerini entelektüelleştirme eğilimi, bazen aşırı duygusallığı gibi hususları görmek bakımından ilginç.

Mektuplar

Max Weber

çev. Lütfi Sunar-A. Faruk Ergün

Albaraka, 2023

Avrupa'yı şekillendiren hanedan

Kuzey Fransa'daki Viking yağmacılarının torunlarının Avrupa, Akdeniz ve Orta Doğu siyasetine hâkim oluşlarının tarihsel hikayesini anlatan Levi Roach, Norman fetihlerinin yanısıra modern hukuk sisteminin temellerinin nasıl atıldığından Avrupa'nın Orta Çağ kimliğini şekillendiren farklı kültürlerin kaynaşmasına kadar Norman yönetiminin geniş kapsamlı sonuçlarını da eserinde yansıtıyor. Avrupa'yı şekillendiren ve uyum sağlama, yenilikçilik ile katı kararlılık gibi nitelikleriyle bilinen Norman İmparatorluğu'nu karakterize eden siyasî entrikalar, askerî deha ve kültürel asimilasyonun karmaşık dokusunu okura aktarmayı başaran Roach merak uyandıran bu hanedanın etkilerinin unutulmamasını sağlıyor.

Normanlar, Levi Roach, çev. Bekir Çelikcan, Kronik, 2023

Batılılaşma sürecinin zihinsel topolojisi

Son 300 yıllık tarihimiz genellikle batılılaşma ya da modernleşme dönemi olarak adlandırılır ya da anılır. Osmanlının son zamanlarında ve erken Cumhuriyet devrinde yaşananları anlamak açısından önemli bir çalışma sayılması gereken kitabında Türkiye'nin yakın döneminde batılılaşmadan yana olanlarla karşı çıkanlar arasındaki temel farklara değinen Celalettin Vatandaş bu dönemde dile getirilen veya yaşanan ve hali hazırda egemen olan zihniyeti ve hayat tarzını inşa eden görüşler ve durumları kapsamlı analizler çerçevesinde ele alıp tartışıyor. Yayınevi Vatandaş'ın batılılaşma sürecinin özellikle zihinsel niteliklerini ele alan çalışmasını, aynı sürecin diğer önemli niteliklerini ele alan çalışmalarıyla takviye edeceğini belirtiyor.

Zihinsel Savrulma, Celalettin Vatandaş, Pınar, 2023