Yeni nesil para bağımlılıkları

Forex ve kripto para ticaretinin bağımlılık yapması kumarın bağımlılık yapmasıyla aynı nedene sahip. Para piyasalarındaki volatilite önemli. Sürekli ve ani dalgalanmalar beynin heyecan duymasını sağlıyor. Bu heyecan, dopamin gibi hormonlar, beynin ödül mekanizmasını harekete geçiriyor.

Rabia Yavuz / Uzman Klinik Psikolog

Herman Melville'in başyapıtlarından biri olan Sağlam Adam eseri sanayileşmekte olan bir toplumun hızla değişen maddi ve manevi değerlerini Mississippi Nehri üzerinde seyreden Sadakat isimli istimbottaki yolculuk üzerinden anlatır. Her limanda farklı bir kimlikle karşımıza çıkan sağlam adam diğer yolcuların güvenlerine talip olmaktadır. Güven duymanın ispatı olarak da her yolcudan para talep eder. Para ve güven ilişkisi bugün para piyasalarında merkezde olan değer desek yanlış olmaz. İktisat alanındaki kıymetli akademisyenlerden biri olan Mustafa Özel'in dediği gibi "Para iman işidir". Para piyasalarına dair en çok duyduğumuz cümle: piyasalara güvendir. Herhangi bir şekilde piyasalarda güvensizlik olduğunda bunun o ülke ve o ülkenin para birimi için ciddi bir finansal kayıp olduğunu biliriz. Bitcoin, Litecoin gibi en popüler kripto para birimlerinin arkasında da bu güven vardır. Kripto paranın gerçekliğine dair inşa edilen güven ise alışık olduğumuz kâğıt, madeni para ya da bankaların kredi kartlarından farklı bir şekilde işlevsellik gösterir. Bunun yerine şifreli veri tabanlarında bu işlemi yapan kullanıcıların arasında gerçekleşen dijital bağlantılar sayesinde gerçekleşir. O yüzden ilerleyen günlerde kripto para madenciliğine dair yönelik istikrarlı bir güven sağlanmazsa bu yeni para biriminin aşamalı olarak düşüşe geçmesi beklenmektedir.

Bitmeyen bir at yarışı

Son yıllarda çok işittiğimiz kripto para, para ile ilişkimizi dönüştürme gücüne sahip gibi görünüyor. Kripto paranın arkasındaki blok zincir teknolojiler belli risklere sahip ayrıca kara para aklama ve vergi kaçırma gibi bazı yatkınlıkları şüphe uyandırsa da bu durum bu yazının kapsamı dışında. Gelecek tamamen kripto paranın çevresinde mi döner bilmiyoruz ama şu an kripto para ile ilişkimize biraz bakabiliriz. Psikoloji alanında kripto para olan ilişki bağımlılık kapsamında sıklıkla kullanılır oldu. Bitcoin ticaretine giren birinin de ifade ettiği şekli oldukça çarpıcı: "Neredeyse her gün yeni atların yarışa katıldığı hiç bitmeyen bir at yarışında bahis oynamak gibi". Bitcoin yeni bağımlılıklardan biri mi? Diğer bağımlılıklarla hangi ortak özelliklere sahip?

Bağımlılık belirtileri

Douglas Lampi bu konu hakkında kaleme aldığı makalesinde bağımlılığın taşıdığı dürtüsel işaretlere dikkat çekiyor. Örneğin, kas gerginliği, zihnin arka planında hissedilen gerilim, gün boyu alış ve satış fiyatlarını sıklıkla kontrol etme dürtüsü ve diğer faaliyetlerle uğraşılırken sürekli alım ya da satım yapmayı düşünmek. Bu belirtiler kumar bağımlılığı ile benzer davranışsal durumlardır. Diyelim ki, kripto para ticareti yapıyorsunuz ve bu konuda o işle meşgul olmadığınız zamanlarda da zihnininiz tercih ettiğiniz para türünün durumu ile sürekli meşgul ise risk altında olabilirsiniz. Ya da kripto para ticaretini bir süre yavaşlatmayı ya da durdurmayı deneyip bunu başarmadıysanız bu da dikkate almanız gereken bir işarettir. Bu denemeleriniz sırasında kendinizi huzursuz ya da sinirli hissediyorsanız bağımlı olduğunuz durum hakkında yoksunluk belirtisi gösteriyor olabilirsiniz.

Kripto para ticareti ile uğraşmanızın altında yatan motivasyon önemlidir. Hayattaki sorunlardan kaçmak, can sıkıntısından uzaklaşmak ya da heyecan duymak için bu ticarete yöneldiyseniz bu tür bir motivasyon duygusal kararlar verip rasyonel seçimler yapmanızı engelleyebilir. Forex ya da kripto para ticaretinin bağımlılık yapması kumarın bağımlılık yapmasıyla aynı nedene sahiptir. Her bağımlılık gibi bu bağımlılığın da beyinle ilgisi vardır. Para piyasalarındaki volatilite önemlidir. Sürekli ve ani dalgalanmalar beynin heyecan duymasını sağlar. Bu heyecan, dopamin gibi hormonlar, beynin ödül mekanizmasını harekete geçirir. Bu tür bir zevkin devamı için beyin yeni uyaranlar ister. Neticede beyin heyecan ve öfori hissetmek için bu tür finansal enstrümanları kullanmaya şartlanır. Bu tür bağımlılıkların beyinde yarattığı değişimleri onarmak için haftalar, aylar hatta yıllar gerekebilir.

Bağımlılık psikolojik durumumuzu ciddi anlamda etkiler. Yoğun stres yaşamak, sürekli endişeli bir ruh haline sahip olmak gibi sorunlarla karşı karşıya kalırız. Elbette bu tarz ruh halindeki değişimler uyku ve iştahta da ciddi değişimler meydana getirir. Bağımlılığın etki gücü yüksektir. Ailevi sorunlar yaşamamıza zemin hazırlar. Aile içinde kripto para yönetimine dair yapılan tartışmalar ender görülen durumlar değildir. Bu tür gerginlikler aile içi çatışmaları artırır. Zaman zaman aile içi sorumluluklarımızı yerine getirmekte güçlük de yaşayabiliriz. İş hayatımız da bu bağımlılığın etkisinden muaf değildir. İş ya da akademik hayatta performans kaybı yaşanabilir.

Dürtülere karşı koyun

Peki, bu yeni bağımlılık türünün bireysel, ailevi, sosyal ve iş yaşamımızdaki etkilerinden kurtulabilmek için ne yapabiliriz? Her bağımlılıkla mücadele de atılması gereken ilk adım bağımlılığın kendisinin kabulüdür. Bu gerçek kabul edildikten sonra nitelikli bir uzman desteği almak gereklidir. Bunun yanı sıra kripto paraya harcadığınız para miktarına bir sınırlama getirmeyi deneyebilirsiniz. Eğer bir hesap üzerinden bunu yapıyorsanız hesabı yönetenlerden sizin için bir sınır koymalarını talep edebilirisiniz. Sınır koymak iyileştirici bir etkiye sahiptir ve kaybettiğiniz kontrolü yeniden kazanmanıza yardım edebilir. Bu yüzden işlem yaptığınız zamanları sınırlamak, sürekli kontrol etmek yerine sınırlı zaman ve mekanlarda kontrol etmek iyi bir yol olabilir. Sadece bir bakıp çıkacağım şeklindeki dürtülere karşı koyun.

Kolay para fikri

Uzmanlar kripto para ticaretinin para kazanmanın birincil yolu olmaması gerektiğini ifade ediyorlar. Para ile ilişkimiz çalışma psikolojimizle de yakından ilişkilidir. Kolay para kazanma fikri bu tür bağımlılıkların altında yatan nedenlerden biridir. Bir gecede paramı 10 kat artırdım gibi reklamlarla siz de karşılaşmışsınızdır. Oysa her zaman kontrolünüz dışında olasılıkların varlığı mevcuttur fakat artışın üzerimizdeki yarattığı iştahı küçümsememek gerekir. Zira mevcut yatırımlarınızı tamamen kaybetmek de mümkündür. Kripto para ticareti ya da forex ile yapılan mali işlemler için borç almak çok büyük risklere sizi açık hale getirir. Ayrıca tasarruflarınızı kripto para yatırımı ile takas etmek geleceğiniz için güvenli bir yol olmayabilir. Bu ticaretin neredeyse bir oyun gibi oynanmasına rağmen bunun bir oyun olmadığını hatırlamak önemlidir. Henüz doğmakta olan bir sektördeki herhangi bir yeni girişimin kaçınılmaz olarak karşılaşacağı ciddi zorluklar ve belirsizlikler konusunda gerçekçi bir zeminden ayrılmamak hem ruh sağlığınız hem aile hayatınız hem de maddi refahınız için kritik öneme sahiptir.

İş hayatı bize sadece mali bağımsızlık sağlamaz. Çalışmak üretmenin verdiği başka olumlu duygularımızla da ilgilidir. Üretmek anlam duygumuzu besler. Yaratıcı düşünsel ve davranışsal deneyimlere bizi taşır. Yapmakta olduğumuz işi daha iyi yapmak için sürekli kendimize meydan okuruz. Bu durum bizi konfor alanımızdan çıkarıp daha esnek bir zihin ve davranış repertuarı geliştirmeye yöneltir. İşimize para kazanmanın yanında başka anlamlar da katabilirsek hem daha üretken hem de daha mutlu olmanın sağlıklı yollarını keşfedebiliriz.

[email protected]