Yüceyi güzelin karşısına koyamazsınız!

Felsefe, kültür teorisi, estetik, Budizm, medya teorileri hakkında yazdığı eleştirel niteliği yüksek, derinlikli eserleriyle dikkat toplayan ve son dönemlerde birçok eseri Türkçeye kazandırılan bir yazar Byung-Chul Han. Günümüz tüketim toplumlarına egemen öznellik övgülerinin tahakkümü altındaki güzellik mefhumuna bakışındaki tazeleyici tutum ise ilgi çekici ve bir o kadar da zihin açıcı.

Güzeli inceleyen felsefi bir disiplin olarak estetiğin ortaya çıkışı genelde 18. yüzyıla, Baumgarten'in estetik üzerine yazdıklarına kadar uzatılabilir. Leibniz-Wolff geleneğine bağlı bir filozof olduğu bilinen Baumgarten, "güzel" sorununu duyusal bilgi yetisinin bir konusu addeder. Estetik disiplini, bilgi konusunu sadece "güzel" ve "yüce" ile sınırlayarak, bu iksini de birbirinden ayıracaktır. 

Yalnızca modern çağın estetiğinin güzel ile yüceyi birbirinden ayrı düşündüğünü vurgulayan Güney Koreli felsefeci Byung-Chul Han, Güzeli Kurtarmak adıyla Türkçeleştirilmiş eserinde, bu ayrım neticesinde güzelin saf pozitifliğinde izole edildiğini belirterek, onun, negatifliğinden dolayı doğrudan haz vermediği varsayılan yücenin karşıtı olarak konumlandırıldığını kaydediyor. Felsefe, kültür teorisi, estetik, Budizm, medya teorileri hakkında yazdığı eleştirel niteliği yüksek, derinlikli eserleriyle dikkat toplayan ve son dönemlerde birçok eseri de Türkçeye kazandırılan Byung-Chul Han'ın günümüz tüketim toplumlarına egemen öznellik övgülerinin tahakkümü altındaki güzellik mefhumuna bakışındaki tazeleyici tutum ilgi çekici ve bir o kadar da zihin açıcı. 

Pürüzsüzün estetiği

Güzelin modern estetiğinin "pürüzsüzün estetiği" ile başladığına dikkat çeken Han, Immanuel Kant, Edmund Burke gibi filozoflar aracılığıyla pozitifliği içinde izole edilen güzelin, karşısında öznenin kendi kendisini beğenmesinin bir vesilesine dönüştüğünü ifade eder. Bu düşünürlere karşın güzel ve yücenin aynı kaynaktan olduğunu belirten Byung-Chul Han'ın stratejisi bu yüzden son derece açıktır: Yüceyi güzelin karşısına koymak yerine; güzeli, içselleştirilemeyen ve öznelliğin yitirildiği yüceliğe raci kılmak. Pürüzsüzün sadece beğenilecek bir şey olduğuna işaret eden Byung-Chul Han, pürüzsüzde zıtlığın negatifliğinin noksan oluşunun yol açtığı krizin enformasyonun, iletişimin, sermayenin dolaşımındaki engellenmemiş, sürtünmesiz dirençsiz, aynının aynıyla karşılaşmalarının hızlanışı olduğunu da belirtiyor. 

Gadamer, Hegel, Adorno, Benjamin, Barthes gibi düşünür ve eleştirmenlerin yazdıkları yardımıyla, günümüzde kutsanışından arındırılmış güzelin tüketimci kalıplar içindeki hali pür melalini serimleyen Byung-Chul Han, bugün güzelin krizi ile karşı karşıya kaldığımızı da öne sürüyor. Platon'dan yararlanarak güzelin bağlayıcı, belirleyici ve ölçü veren niteliklerine sahip olduğunu göz önünde tutan Byung-Chul Han, bu krize ilişkin olarak, "Gündelik hayatın artarak estetikleşmesi, bağlayıcı olanın tecrübesi olarak güzelin tecrübesini imkansız kılmaktadır. Bu estetikleşme nesnelerin sadece yüzeysel beğenisini üretmektedir" ifadelerini kullanıyor. 

Byung-Chul Han'ın eseri, güzelin hakikat, ahlak, politika, ekonomi vb. alanlarla arasında kurulabilecek ilişkilere de kapı aralayan, sanat eserini salt bir 'beğeni' nesnesine indirgemeyen tutumuyla modern öznelliğin olumsal tekinliğine karşı üretilebilecek panzehir için de önemli ipuçları sağlıyor. 

Güzeli Kurtarmak

Byung-Chul Han

çev. Kadir Filiz

İnsan, 2018

Umutsuz filozof: E. M. Cioran

Akademik ortaklıklara katılmayı reddeden, bağımsız, özel; Pascal, Kierkegaard, Schopenhauer, Nietzsche vb. filozofların açtığı iklimde, çoğu kez kendisi gibi akademi dışında kalmayı seçmiş Schopenhauer'un peşinde Romen asıllı bir filozoftur Emil Michel Cioran. Onun kendi felsefi tutumunu ifade etmede sık sık başvurduğu tarih, ütopya, ölüm, hiçlik, tanrı, müzik vb. kavram ve sorunlar etrafında yazılmış makalelerin bir araya getirilmesiyle oluşturulmuş Uykusuzluk Göğünde Bir Dolunay isimli kitapta farklı okuma stratejileri Cioran'ın felsefesini anlamaya dönük iyi bir başlangıç oluşturuyor. Uykusuzluk Göğünde Bir Dolunay, Der. ve Çev. Sadık Erol Er-Onur Varolun, Çizgi Kitabevi, 2018

Oryantalizm ve tasvir sorunu

19. yüzyıl oryantalizmi ve beraberindeki Avrupamerkezci bakışların ortaya attığı sorunların başında gelir İslam'da bir 'ikona yasağı'nın bulunduğu iddiası. Bir din olarak İslam'ın ve dolayısıyla Müslümanların tasvir ile ilişkilerini sorunlaştırmayı amaçlayan oryantalizmin etki haritasını 2001'den bugüne, Afganistan'daki Buda heykellerinin yıkılmasından Danimarka'da yayınlanan karikatürlere ya da Müslümanların Masumiyeti başlıklı provokatör fragmana kadar birçok olay sonrası tartışmalarda gözlemlemek mümkün. "İslam’da tasvirin hep var olduğunu, işlevinin ise Batı’dakinden farklı olduğunu" savlayan kitap Müslüman toplumlar ile ulema arasındaki ilişkilere dair de ilginç görüşler geliştiriyor. İslam'da "Tasvir Sorunu" Var mı?, Silvia Naef, Can Belge, Ayrıntı, 2018