Kültür varlığı zenginiyiz korumayı bilsek!

Restorasyon, Arkeoloji ve Müzecilik Teknolojileri fuarı Heritage İstanbul, 4. kez 11-13 Nisan tarihlerinde yapılacak. Fuarın tanıtım toplantısında bir araya geldiğimiz Arkeoloji ve Sanat Yayınlarının kurucusu arkeolog-yazar Nezih Başgelen ile ülkemizde yapılan arkeolojik kazıların önemini, defineciliğin tarihi eser tahribatına nasıl yol açtığını restorasyon çalışmalarıyla ilgili sorunları konuştuk. 

Arkeolojik çalışmalarla ortaya çıkan buluntular kadar, kazılardan elde edilen bilgiler de düşünce sistemleri ve kimlikler üzerinde de belirleyici olduğundan, arkeoloji günümüzde daha da önem kazanıyor. Kültür varlıkları somut ve somut olmayan kültürel miras bakımından son derece zengin olan Türkiye’de kültürel varlıklarımızın korunmasının öncelikli olduğuna dikkat çeken Nezih Başgelen, “Kamusal yatırımlar bir ülkenin kalkınması açısından büyük projelerdir. Bu tür büyük yatırımların kültürel ve doğal mirasa en az zarar verecek şekilde yapılmasına azami özen göstermek durumundayız. Başta Malta Sözleşmesi olmak üzere uluslararası düzeyde taraf olduğumuz antlaşmalar da arazi üzerinde yapılacak her türlü yatırımın, kültürel mirası yok etmeden gerçekleştirilmesini temel ilke olarak kabul etmekte. Türkiye gibi inanılmaz çeşitlilikte kültürel ve doğal mirasa sahip bir ülkenin bu zenginliğini tam anlamıyla bilme, koruma ve geleceğe aktarma açısından sorumluluğu hiçbir gerekçe ile göz ardı edilmemeli.” diyor.

Bugüne kadar kültürel ve doğal varlıklarımıza ait bir envanterin yapılmadığını hatırlatan Başgelen: “Varolan bilgilerin resmi alanda sistematik bir veri tabanı olmadığından  büyük yatırımların hangi değerleri etkileyeceği çoğu kez uygulama sırasında anlaşılmakta. Bu yüzden de her fırsatta övündüğümüz kültürel ve doğal mirasımızın önemli bölümünü, bir daha yerine konmamak üzere kendi elimizle tarihten siliyoruz.” şeklinde konuşuyor.

Ülkemizde son yıllarda yapılan özellikle Göbeklitepe ve benzeri neolitik dönem kazılarının insanlık tarihini değiştirdiğini belirten ve bu tarz projelerin devam etmesi gerektiğini vurgulayan Başgelen “Uygarlık tarihi açısından Göbeklitepe kültürü ile özdeşleşen dönemde Anadolu’daki gelişmeleri iyi değerlendirmeliyiz. Çanak çömleksiz neolitik olarak adlandırdığımız bu süreçte adeta bir rönesans gibi her alanda yaşanan büyük sıçramayı, yenilikleri iyi irdelemek ve anlamak için ülkemizde bu döneme yönelik yeni kazı ve araştırmaların artması gerek. Zira bu süreçteki Anadolu yerleşimlerinde sıra dışı bir çeşitlilik ve ezber bozan gelişmelerle karşı karşıyayız.” diyor. Göbeklitepe’deki dikilitaşlar üzerinde tekrarlanan piktogramlar ideografik yazının kökeni konusundaki araştırmalar açısından da dünyayı şaşkına çevirdi. 12 bin yıl öncesine uzanan bu gizemli işaret sistemi ile Anadolu yazının yeni vatanı olmaya adaydır.” diyerek kazıların önemine dikkat çekiyor.   

VARLIKLARIMIZI DEFİNE AVCILARINDAN KORUMALIYIZ 

Başgelen, kültür varlıkları ve arkeoloji açısından ülkemizde yüzyıllardır en önemli sorunlardan birinin de tarihi değerlerimizin, arkeolojik yerleşimlerimizin definecilik faaliyetleri sonucu tahribatı ve buralardaki eserlerin yurt dışına kaçırılması olduğunu söylüyor. Kaçak kazılar ve define bulma amacıyla yapılan tahribatın arkeolojik alanlardaki pek çok değerli bilgiyi yok ettiğini vurgulayan Başgelen, sözlerini şöyle sürdürüyor: “Kültür varlıklarının korunması, bilinçli insanın konusudur. Bu nedenle, öncelikle ilgili kitlelerin eğitilmesi gerekli. İlkokuldan başlayarak, lise ve dengi okulların sonuna kadar, eski eser ve doğa varlıkları sevgi ve bilincini yerleştirecek dersler okutulmalı.”

Bugüne kadar gerçekleştirilen restorasyonların şantiye süreçlerinde de çeşitli sıkıntılar yaşandığına dikkat çeken Başgelen, yapılara fiziksel zararlar verilmesi yanı sıra yapının inşa dönemine ait izlerin de yok edildiğini söylüyor. “Genelde ihalelerle en düşük teklifi verenin tercih edildiği projelerde yapılan işte kâr elde edebilmek için maliyetler de gözetilmeye başlandığında kültür varlıklarımız daha fazla zarar görebilmekte.” diyen Başgelen, ehil ellerin önemine de şu sözlerle dikkat çekiyor: “Restorasyonlarda en iyi proje hazırlansa en iyi malzeme temin edilse bile iyi işçilik sağlanmadıkça başarılı sonuçlar elde edilemez.”  

Türkiye’nin her tarafında onarımı öngörülen alanlarda uygulanması gereken yöntemin seçiminde de tam bir kavram karmaşası yaşandığını söyleyen Başgelen, “Bu süreçteki yanlış seçimler ve hatalar da karşımıza ciddi kayıplar olarak çıkıyor. Genellikle yapılan uygulamalar restorasyon adı taşısa da çoğu zaman ortaya bir renovasyon uygulaması konuluyor. Bunun sonunda da ilgili kültür varlığı büyük ölçüde özgünlüğünü yitirmekte. Türkiye son 30-40 yıldır bu kayıpları her yerde yaşamaya devam ediyor. Bu nedenle restorasyon işlerinin daha rasyonel bir düzen içinde ele alınmasını sağlayacak yeni bir yasal çerçevenin acilen düzenlenmesi gerekiyor.” çağrısında bulunuyor.