Bir medeniyet kitaplığı

Kimi zaman deri kimi zaman kumaş kimi zaman da kartondan oluşan iki kapak arasına sığdırılan koskoca bir dünyadır kitap. Bu koskoca dünya dönemine ait bir hazineyi, eşsiz bir hafızayı ve medeniyeti barındırır. Bu hazinenin, hafızanın ve medeniyetin de koruyuculuğunu ve muhafazasını kütüphaneler üstlenmiştir. 

 

Prof. Dr. İsmail E. Erünsal, kitap üzerine adanmış bir ömür denildiğinde akla gelebilecek yegane isimlerden biri; ilim ahlakına sahip ve bu yönde ilimle uğraşan kimselere de bir ağabey edasıyla nasihatlerini esirgemeyen; kültür ve edebiyat tarihimize ışık tutan bir akademisyen. Yazar, Orta Çağ İslam Dünyasında Kitap ve Kütüphaneler adlı eseriyle kültür ve edebiyat tarihi alanındaki çalışmalarına bir yenisini daha eklemiş oldu. Erünsal, kütüphaneleri ve kütüphaneciliği anlattığı Osmanlılarda Kütüphaneler ve Kütüphanecilik; kitap ticareti ve inceliklerinden bahsettiği Osmanlılarda Sahaflar ve Sahaflık; kitaptan ve kitabın tarihinden söz ettiği Orta Çağ İslam Dünyasında Kitap ve Kütüphaneler adlı eserleriyle birbirini tamamlayan kitap üçlüsünü ikmal etti.

 

DÖNEMLERE GÖRE KİTAP

 

Yazar daha ilk satırlarında okumayı üst üste emreden, Müslümanları kalemle yazmaya, ilme  teşvik eden, Ümmü’l Kitap yani adından da anlaşılacağı üzerine kitapların ve hakiki bilginin kaynağı olan, Orta Çağ İslam dünyasında kitapların menbaı Kur’an-ı Kerim ile başlamış kitabın tarihine. Mevcut literatürün yanı sıra yaklaşık bin yazmanın incelenmesiyle oluşan, kaynakça konusunda oldukça cömert davranan, kültür tarihçilerini oldukça heyecanlandıran çalışma üç bölümden oluşuyor: Orta Çağ İslam Dünyasında Kitap, Orta Çağ İslam Dünyasında Kütüphaneler, Orta Çağ İslam Dünyasının Kitap Üreticileri ve Satıcıları.

 

Kitabın “Orta Çağ İslam Dünyasında Kitap” bölümünde Kur’an-ı Kerim’in nüzulü ile kitabın tarihindeki yolculuğa başlayan yazar, öncelikle kitabın bu yolculuğunu sözlü ve yazılı olmak üzere iki dönemde ele alır. Çünkü yazara göre “Kitabın ne olduğunu tanımlamaktan ziyade kitabı dönemlere göre ele almak ve karakteristik özelliklerini ortaya koymak daha makul bir yaklaşım olacaktır.” 

 

Kitabın ikinci bölümünde  Orta Asya’dan İspanya’ya, çok geniş bir coğrafyaya yayılan İslâm medeniyetinin önemli şehirlerindeki kütüphanelerin Emevilerden Osmanlılara kadarki tarihi gelişimi ile teşkilat yapısı anlatılıyor. Kitabın son bölümünde de günümüzdeki matbaa ve yayıncının görevlerini üstlenen talebeler, verrâklar, müstemliler ve müstensihler hakkında bilgiler veriliyor.  Dönemin önemli kitapçı çarşılarının yer aldığı Şam, Kahire, Bağdat, Buhara, Semerkant, Kûfe, Bursa, Mekke, Kuzey Afrika/Endülüs  âdeta İslâm coğrafyasının merkezleri anlatılmıştır.

Kitabın sonundaki 64 sayfadan oluşan Türkçe, Arapça, İngilizce makale ve kitaplardan meydana gelen bibliyografya, Prof. Dr. İsmail E. Erünsal’ın ömrünü kitaba vakfettiğinin en büyük göstergesi olsa gerek.