Kafka’yı Kafka yapan ofis

Stanley Corngold, Jack Greenberg ve Benno Wagner’in yayına hazırladığı Ofis Yazıları, Everest Yayınları etiketiyle raflardaki yerini aldı. Ofis Yazıları, Franz Kafka’nın Bohemya Krallığı’nın Prag İşçi Kaza Sigortası Kurumu’ndaki yüksek mevkideki görev yıllarına denk gelmektedir. Kafka, Bohemya Kraliyet Toprağı dönemindeki görevinde, modern toplumsal ve yasal reformun yenilikçi hareketlerinde önemli işlere imza atmıştır. Yazarın çalışma hayatındaki “ofis” onun edebiyat alanındaki başarılarının zeminini hazırlamıştır. Kafka’nın modern yaşam içinde, teknoloji, bürokrasi, toplumsal, siyasal alanlarda yaptığı analizlerin, hem bu alana hem de edebiyat alanına büyük tesiri vardır. Yazar, nişanlısı Felice Bauer’e yazdığı mektupta her ne kadar “...yazmak ve ofis uzlaştırılamaz, çünkü yazmanın ağırlık merkezi derinlikte, öte yandan ofis, yaşamın yüzeyinde kalıyor. Bu yüzden inip çıkıyor ve kişi süreç içinde dört bir yana dağılmaya yazgılı,” dese de yazınsal temelinin çoğunluğunu burada atmıştır. Nitekim Kafka’yı geceleri yazmaya iten en önemli sebep de işidir.  Ofis Yazıları, iş dünyası ile yazı dünyası arasındaki derin uzlaşmanın nedenlerine doğru götürür bizleri. Yine onun edebi yapıtlarının ayrılmaz parçası olarak da nitelendirilebilir Ofis Yazıları. Kitabın önsüzündeki şu cümle bu durumu en iyi şekilde açıklar: “...ofisin yaratıcılığının korkunç engeli olduğu yolundaki sürüncemede kalan feryadına karşın (“ofis bir dehşet,” LF 21), ofis yazılarının öyküleri ve romanları üzerindeki etkisi yabana atılmamalıdır. Kafka’nın sigortacılık ve kamuya hitap eden belgeleri, nasıl hukuki sekreter Kafka yazar Kafka’dan stratejiler ödünç alıyorsa, yazar Kafka’nın da hukuki sekreter Kafka’dan stratejiler ödünç aldığını ortaya koymaktadır.”

Ofis Yazıları, tarihsel bir belge niteliği taşımakla beraber, işçi haklarına ve teknolojinin getirmiş olduğu, gözle görülür değişikliklere de tanıklık niteliğindedir. Bu noktada, Kafka’nın yazın dünyasına etki eden ofis, insanlığa dair önemli bulguları da günümüze değin taşımıştır. Kafka’nın kurgusal metinlerine gelecek olursak… Ofisteki yaşamının süzgecinden geçmiş eleştirel bakış ve yeniden konumlandırılmış insani değerlere nokta atışlar barındırır metinler. Ama bunun yanında Kafka’nın kaçınılmaz olana, yani iş hayatına yönelik fikirleri de “Kafkaesk” kavramına göz kırpar: “Elbette, aynı zamanda da, telafiye ve yeniden yapılanmaya yönelik dürüst girişimin salt bütçeyle ilgili kaygılara ve baskıcı vergilendirmeye dönüşmemesini garantilemeliyiz. Kısaca, sanayi, Prag Kurumu’nun çabalarını, bu çabalar ancak bütün dürüst işverenleri rahatlatmak amacıyla dürüst olmayan işverenleri yükümlülüklerini yerine getirmeleri konusunda zorlamayı hedeflediği sürece kabul edebilir ve destekleyebilir. Bunun ötesinde, sırf sermayeyi Kurum’un kasalarında verimsizce istiflemek için sanayii sermayeden yoksun bırakmayı hedefleyen herhangi bir çabaya tam güç direnilmelidir.”

HİYERARŞİYLE KAVGA

Franz Kafka’nın özellikle Dava romanındaki en belirgin argümanları Ofis Yazıları’nda görebiliriz. Kafka’nın yaşamıyla yazın dünyası arasındaki köprü, kurgusal metinlerinin yapısında kemikleştiğinde, ayrışmış, eskimiş hukuki dayanakların, onun sihriyle olağanüstü bir zemine oturduğundan bahsedebiliriz. Şüphesiz ki, Kafka’nın yaratıcılığının dönüm noktası kavrayıcılığından geçmektedir. Franz Kafka, Ofis Yazıları’nda, otoriteyle evrensel değerlerin uzandığı ahlaki değerler arasındaki sınırları net bir şekilde çizmiştir. Bürokrasideki sıkışmışlık, Kafka’nın temeldeki yazın dünyasını da bir kurum görüntüsüyle karşımıza çıkarmıştır. Avukat Kafka’nın bütün sorumluluklarının yanında, vicdani ve emekten yana olan tavrı mühimdir. Kafka,“Endüstrileşme, makineleşme, ve bürokrasi arasındaki gerçek kesişim noktasıyla ve ayrıca sermaye ve emek arasındaki mücadeleyle...,”yazınsal metinlerinde sıklıkla karşılaşmış, bunu ofis dışına da taşıyarak kanıtlamıştır. Bütün güç dengelerini, kategorilerini bu ofiste, bir plan dâhilinde ortaya çıkarmış olması, Kafka’nın hiyerarşiyle kavgasını da gözler önüne sermektedir. Kitap sadece bunlardan ibaret değil elbet. Kafka’nın eserlerindeki mimari vurguların, onun “ev hayali” düşüncesine de yine bu metinden rastlamak mümkün.

Kitaptaki belgelerin tarihsel bir plan içinde belirtilmesinin en büyük nedeni, Kafka’nın yazınsal hayatının kanıtları olmasıdır. Bu nedenle Ofis Yazıları ayrı bir çalışmanın ürünü olarak da karşımıza çıkmıştır. Kafka’nın kendine yol belirleme stratejisi bu yazılarda apaçık ortaya çıkmaktadır. Çünkü, Ofis Yazıları ayrıca Kafka’nın özyaşam öyküsüne dair belirgin ipuçları vermektedir. Kafka’nın ölümüne yakın, edebiyata dair sert yorumu kitapta şöyle aktarılmış:

“Edebiyat denen bu şey neyle ilgili? Ne ki – edebiyat? Kaynağı ne? Ne işe yarar? Tam da sorulacak şeyler ha! Bu, hakkında soru sorulabilecek şeylere [edebiyatla ilgili] söylediğin şeyin sorusunun sorulabilme durumunu da ekle. Bir de ucubelik [ein Ungeheuer] çıkıyor ortaya.”

Kafka’yı düşünceye sevk eden de onu dünyada en önemli yazarlarından biri noktasına taşıyan da ofistir. Bu nedenle Ofis Yazıları onun dünyasına inmemizi sağlayacaktır.