‘Ah o eski meslekler’ demeyin yeni meslekler dudak uçuklatıyor

Attarlar: Osmanlı Dönemi’nde, usta-çırak usulüyle yetişen attarlar, ilaç yapımında kullanılan hammaddeleri satan ve ilaç hazırlayan esnaf topluluğuydu. Bu meslek erbabı, dış ülkelerden getirilen nebati, hayvani ve cemadi hammaddeleri ve kendilerince hazırlanan ilaç tertiplerini satıyorlardı. Bunların arasında amel, basur, öksürük hapları, pehlivan yakısı, çocuk macunu ve yara merhemini saymak mümkün.Attarların kaybolmasında bugünkü eczanelerin çoğalması ve hazır ilaçların ülkeye girmesi etkili oldu.

Ayvazlar: Avrupa malikânelerindeki servantların bir benzeri olan ayvazlar, 18’inci yüzyılda Osmanlı yaşantısına katıldı. İşe koyulmuş, hazır bekleyen anlamına gelen bu kelime, çoğu Van yöresinden gelen ve konaklarda çalışma imkanı bulan Ermeni gençlerine deniyordu. Tercih sebepleri ise beden gücüne sahip işlerde becerikli olmalarıydı. Konaklardaki ayvazlar bekçilik yapar, geleni karşılar, oda kapılarında emir için bekler, yemek servisi yapar, odun kırar, su taşır, çarşı pazar işlerine bakar ve gerektiğinde kayıkçılık bile yapardı. 

Çığırtkanlar: Herhangi bir şey üzerine ilgi toplamak, müşteri çekmek için yüksek sesle bağırtılan adamlardı. İstanbul’da çarşı pazar boylarında kendilerine mahsus edebiyatı olan bir tabakaydı. Sokaklarda seyyar dolaşan satıcıların her birinde bir çığırtan çalışması zorunlu gibiydi. Bunların başında da Mahmutpaşa çarşısı ve Büyük Kapalıçarşı dükkânlarının çığırtkanları geliyordu.

Kemankeşler: Ok, Türkler’in savaşta en büyük silahları, okçuluk da barışta en büyük spor aletiydi. Türk boyları dünyanın dört bir yanına dağılırken ok ve yayı da beraberinde götürürdü. Osmanoğulları da fethettikleri her diyarda bir okmeydanı inşa ederlerdi. Fetihten sonra İstanbul’da da bir Okmeydanı kuruldu. II. Bayezid döneminde buraya bir de okçular tekkesi yapıldı.Tekkede toplantı ve idman salonlarının yanı sıra hocalar için özel daireler, kemankeş denilen okçulara ücretsiz yemek dağıtan bir aşevi vardı.

Savatçılar: Arapça ‘kara’ anlamına gelen sevad sözcüğünden gelen savar, gümüş üzerine kara nakışlar yapılan bir sanat dalıydı. Savat yapılmadan önce bu işin tatbik edileceği eşyaların yüzeylerine kalemkarlar çeşitli şekiller işlerdi. Sonra savatçılar belirli oranlarda gümüş, bakır, kurşun ve kükürt karışımından ince siyah bir toz hazırlardı. I. Dünya savaşı öncesi Van’da 120 dükkânda 400 kadar savatçı ustası ve kalfası vardı.  

Tanzifatçılar: Pirleri Verrad Berberi olan zamanın çöpcüleri, 17’inci yüzyılda 500 nefer kadardı. Üzerilerinde kırmızı ve siyah meşin kaftanlar vardı. Başlarında teke ve hamid külahları, omuzlarında uzun sırıklar üzerinde çapa demir, arkalarında müdevver ağaç tenekeler, ellerinde kazmalar, süpürge, kürek, omuzlarında zembil, harar ve har-ü haşak sepetleri bulunur, kasıklarına kadar çizmeler giyerlerdi. ‘Çöp çıkaram’ diye bağırarak sokaklarda dolaşır, evlerin kapılarını çalarak aldıkları çöpleri sırtlarındaki küfelere yükleyerek götürürlerdi. Bu kişiler çoğunlukla Ermeniydi. Şehrin meydanları gayrimüslimlere temizlettirilir, caddeleri yeniçeriler süpürür, sokakları mahalle halkı süpürürdü.      

Sakalar: Günümüz sucularının yaya hali. Eski İstanbul evlerinde su ihtiyacı evin yakınındaki çeşmelerdi. Fakat onlar da çok kalabalık olurdu. Böylece saka loncası, evlere para karşılığında su taşıyan kişileri bir araya getirdi. Bu durum 19’uncu yüzyılın sonuna kadar devam etti. Saka, her gün bıraktığı kırba sayısı kadar evin kapısının kenarına tebeşirle işaret koyardı. Ay sonu paralarını toplardı.