Semavi bir kelebeğin kanat çırpışları: Babam Cemil Meriç

Çok yıllar sonra Çengelköy’ün tepesindeki bir eve taşınan Ümit Meriç bir bayram sabahı, hâtıralarının hücumuna uğrar ve Cemil Meriç’in doğum günü olan bir 12 Aralık’ta aşağıdaki satırları kaleme alır. 

“Çengelköy tepesindeki yeni evimden, bayram namazına yetişmek için, bir telâş, çıkıyorum. Yalnızım. Ama hiçbir yalnızlık duygusu yok içimde. Arkamda, semavatın bütün melekleri… Kendimi korunmuş ve kollanmış hissediyorum. 

Benim hayatım Çengelköy’ün yeşil vadilerinden birinin orta yerinde başladı, şimdi tepelerinde devam ediyor. Seneleri basamak basamak iniyor ve beş buçuk yaşındaki bana kavuşmak için koşar adım yürüyorum. Eski evimizin sarı ve beyaz minik sakız gülleri ile çevrili verandasından annemle babam, sabırsızlanarak başlarını uzatıyor ve ne zaman geleceğime bakıyorlar, mutlaka. Evimizin az ötesinde yolun sağ kenarında elli yıl önceki defneler, bu sisli güz sabahında, beni karşılarında görünce şaşırıyorlar. Üstlerine abanmış duran, beyaz püskül çiçekli sarmaşıklara, sabah yelinin fısıltısı ile soruyorlar: ‘Bu kız, elli yıl önce talebeleri ile konuşa konuşa buradan geçen Fransızca hocasının önü sıra koşan, kıvırcık saçlı kız değil mi, Allah aşkına!’ Bir an duruyor ve puslu bayram sabahında, çocukluğumdan beri karşılaşmadığım uzak akrabalara birdenbire rastlamış olmanın neşesi içinde, ‘Evet diyorum onlara, ben Cemil Bey’in kızıyım.’ İşte evimiz. Çerçevelenip duvara asılan ahşap kabartmalı ev tabloları gibi, tek başına karşımda. Asrın başında Sultan Vahdeddin’in Bakırcıbaşısı için inşa edilmiş olan üç katlı bir konak. Sonra koca imparatorluk çatırdayıp çökerken nasıl parça parça olduysa, koca ev de üç ayrı parçaya bölünmüş. 

Ön taraftaki mermer merdivenli verandadan çıkılan orta kat, 1952 ile 1954 yılları arasında bizim evimiz. Cemil Meriç’in gözleri bu yıllarda görmektedir ve imzası henüz sadece Balzac tercümelerinin kapağında yer almaktadır. Bu ev, onun daha sonraki eserlerini hazırlamak için, kütüphanesini dev bir iştahla katmerlendirdiği, ustalığının kalfalık günlerini yaşadığı mekândır. Suyu olmayan Bakırcıbaşı’nın konağında, Dar’ül-Fünûn mezunu olan annem, mutfak haline getirilmiş bir bölmeden, tahta basamaklarla evin içindeki taşlıkta bulunan sarnıca iner, kova ile su çekip tekrar yukarı çıkardı. Sabahları babam, koşar adım iskeleden kalkan 8.15 vapuruna yetişir, ya İktisat ve Hukuk Fakültesi’nde okuyan kabiliyetli talebelerine ya da Nişantaşı Işık Lisesi’ndeki öğrencilerine, Avrupa’nın kapılarını açmaya giderdi. Henüz ne Hint bütün esrarı ile perde perde açılmıştı önünde, ne de Osmanlı ‘İpek bir kumaş gibi’ kıtaları kesip biçmeye başlamıştı, onun coğrafyasında. Bütün bu hâtıraların hücumundan Boğaz’dan gelen vapurun düdük sesiyle bayram sabahına dönüyorum.