Türkiye Cumhuriyeti’nin 1 Kasım 1923’teki ilk hükümetinden, 18 Kasım 2002’de AK Parti’nin iktidara geldiği 79 yılda 57 hükümet değişti.
Ortalama hükümet süresi 16 ay 18 gün!
***
Daraltalım…
CHP’nin ‘tek parti’ olduğu 1923-50* arasındaki 26.5 yılın ilk 14 yılında İsmet İnönü 7, Fethi Okyar (5 aylık) bir hükümet kurdu.
Sonraki 12.5 yılda 7 başbakan tam 10 hükümet kurdu.
Ortalama hükümet süresi 15 ay, yani 1 yıl 3 ay!
İnönü’nün -kabinesi değişse de- iktidarının uzun sürmesinin arkasında, ‘devletin başı’ olarak Cumhurbaşkanı Atatürk’ün varlığı etkindir. Atatürk, hastalığının ağırlaştığı son bir yılda İnönü’yü azletti, ardından kısa süreli hükümetler dönemi başladı. Siyasi gruplar arası çatışmalar, bölünmeler nedeniyle hükümetlerin biri gitti, biri geldi; bakanlar, bürokratlar değişti.
*(İlk çok partili seçim 21 Temmuz 1946’da yapıldıysa da, adli denetim dışında ve ‘açık oy-gizli sayım’ esasına göre yapıldığı için şaibelidir. Tek parti dönemine dahil etmek gerekir.)
***
Tek parti dönemi sonrasında ne oldu?
1950-60 arasında Adnan Menderes’in DP iktidarı 10 yıl sürdü; 27 Mayıs darbesiyle bitirildi.
Darbe sonrası yaklaşık 40 yılda tam 34 hükümet kuruldu.
Ortalama hükümet süresi 14 ay 3 gün!..
Ortalamayı yükselten de, AP ve ANAP’ın 5 yıldan uzun sadece ‘2’ tek parti hükümeti.
En güçlü üç tek parti hükümetinden ikisi ‘darbe’ ile sonlandırıldı. (DP 1960, AP 1971)
40 yılda kurulan 34 hükümetin de 18’i koalisyon, onların da sadece 4’ü 2 ila 3.5 yıl sürdürülebildi.
Arada 3 darbe hükümeti, 5 güvensizlik oyuyla düşürülen hükümet, 3 azınlık hükümeti ve hükümet kurma çabalarıyla boşa geçen yıllar da var.
***
Bir başka taraftan bakalım:
Parlamenter demokraside iktidarlar seçimle gelir, seçimle gider.
Oysa Türkiye’de öyle olmadı.
‘İlk serbest seçimlerin’ yapıldığı 1950’den itibaren 2002’ye kadar 52 yılda kaç seçim yapıldı?
13...
Her seçimden sonra bir hükümet kurulması gerekirken kaç hükümet kuruldu?
39…
Olması gerekenin 3 katı, yani fazladan 26 hükümet neden kuruldu?
- Üçü darbelerden sonra ‘askeri hükümet’ olarak kuruldu.
Diğerleri ise TBMM’deki partilerin kavgaları ve ‘sandalye değişimleri’ sonucu oluştu:
- İktidar partileri milletvekili transferleri ve bölünerek çoğunluktan düşürüldü;
- Koalisyon ortakları ‘bakan sayıları’ ve kadrolaşma konusunda uzlaşmadı. Veya ana muhalefet partileriyle işbirliği yaparak ‘daha avantajlı’ yeni koalisyonlar için hükümeti bozdu.
- Siyaset dışı odakların -çoğu asker eliyle- yaptığı baskılar sonucu hükümetler istifa etti veya koalisyonlar bozuldu.
- Azınlık hükümetleri icraat yapamadı, çekildi.
Vb…
***
Bu bir ‘demokratik kader’ değildi.
2. Dünya Savaşı sonrası Fransa’da 1946-58 yıllarında ‘sembolik cumhurbaşkanı, icracı hükümet’e dayalı parlamenter sistem vardı.
12 yılda 20 hükümet kuruldu!
1958'de iç siyasi çatışmalar, Fransız işgalindeki Cezayir’de bağımsızlık savaşı, diğer sömürgelerdeki çıkarların kaybedilme tehlikesi ve ‘darbe tehdidi’ üzerine, Fransız siyaseti, emekli General Charles de Gaulle’ü göreve çağırdı. De Gaulle, ‘cumhurbaşkanının yetkilerini artıran yeni bir anayasa yapılması’ şartıyla kabul etti.
4 Ekim 1958’de kabul edilen yeni anayasa ile ‘yarı başkanlık sistemi’ getirildi ve ‘5. Cumhuriyet’ başladı.
1959’dan şimdiki Cumhurbaşkanı François Hollande’ın seçildiği 2012’ye kadar 53 yılda kaç cumhurbaşkanı değişti Fransa’da?
Sadece 7…
Fransa, siyasi ve askeri karışıklıklardan kurtulup tarım, sanayi, nükleer enerji, tekstil, kozmetik ve otomotiv devi haline gelmeyi ilk 20 yılda başardı.
‘Yarı’başkanlıkla…