Çin'den Afganistan'a sürpriz ziyaret

Taliban'ın kurduğu geçici hükümetin yetkililerinden Ahmed Yasir, Twitter hesabından yaptığı paylaşımda, Bakan Vang'ın görüşmeler yapmak üzere başkent Kabil'e geldiğini duyurdu.

Yasir, Vang'ın uçaktan inerken Taliban heyeti tarafından karşılandığı bir fotoğrafı da paylaştı.

Konuk olduğu İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) Zirvesi'nin düzenlendiği Pakistan'ın başkenti İslamabad'dan Kabil'e gelen Vang'ın ziyareti, Taliban'ın Afganistan'da iktidara gelmesinden bu yana Çin'in ülkedeki en üst düzey teması oldu.

Çin, ABD öncülüğündeki NATO güçlerinin çekilmesinin ardından kurulan geçici hükümetle olumlu ilişkiler kurma yolunu izledi. Geçici hükümete insani yardım alanında destek sağlayan Pekin yönetimi, resmi tanıma anlamına gelecek adımlar atmaktan kaçındı.

Çinli yetkililer, Taliban'ın ülkenin kontrolünü ele aldığını ve savaşın sona erdiğini ilan ettiği ilk günlerde, "Çin'in Afgan halkının kendi kaderini bağımsız olarak belirleme hakkına saygı göstereceğini" belirterek Afganistan ile dostane ve iş birliğine dayalı ilişkileri sürdürmek istediklerini vurguladı.

- AFGANİSTAN'IN YENİDEN İNŞASINA DESTEK SÖZÜ

Dışişleri Bakanı Vang, 26 Ekim 2021'de Katar'ın başkenti Doha'da Taliban'ın kurduğu geçici hükümetin temsilcileriyle yaptığı görüşmede, Çin'in Afganistan'ı yeniden inşa çabalarına destek sözü verdi.

Vang, uluslararası toplumun Taliban ile rasyonel ve pragmatik tarzda ilişki kurması gerektiğini vurgulayarak ABD'nin yaptırımlarını kaldırması yönünde çağrı yaptı.

Taliban'ın tüm etnik grupları bir araya getirecek, kadınların ve çocukların haklarını koruyacak açıklık ve hoşgörüyü sergilemesi gerektiğinin altını çizen Vang, geçici hükümetten, Doğu Türkistan İslami Hareketi ve diğer terör örgütlerinin Çin'in güvenliğine risk oluşturmasını engellemesini istedi.

İlerleyen günlerde Çin, Afganistan'a gıda, ihtiyaç malzemeleri, aşı ve ilaçlardan oluşan 200 milyon yuan (yaklaşık 31 milyon dolar) acil yardım desteği sağlama sözü verdi, ayrıca lityum gibi bazı maden kaynaklarının işletilmesi için ön çalışmalar yapmak üzere ülkeye heyetler yolladı.

Çin, Afganistan'a Kovid-19 salgınına karşı 800 bin doz aşı ve kış aylarında kullanılmak üzere toplam 2 bin 600 ton insani yardım malzemesi gönderdi.

Taliban geçici hükümetinin sözcüsü Zabihullah Mücahid, 12 Aralık 2021'de Kabil'de Çin'in Kabil Büyükelçisi Vang Yu'nun da katıldığı bir toplantıda Çin'in Taliban hükümetini resmi olarak tanımasını istediklerini dile getirdi.

Çin, aradan geçen zamanda gerek siyasi tanıma gerekse de ekonomik ilişkiler kurma konusunda ihtiyatlı davrandı, ilişkileri ilerletme yoluna gitmedi. Çin sözcüleri bu arada bölgesel güvenliğe ilişkin endişelerini dile getirmemeyi sürdürürken bölgenin yeniden terör barınağına dönüşmemesi gerektiğini vurguladı.

- GEÇİCİ HÜKÜMETİN HAYAL KIRIKLIĞI

Taliban'ın kurduğu geçici hükümet, Batı'nın bıraktığı boşlukta ülkenin zengin yer altı kaynağı potansiyelini değerlendirecek altyapıyı oluşturmak için Çin'den beklediği ekonomik desteği bulamadı.

Çin'in devlet şirketi MJAM-MCC'nin 2008'de 30 yıllığına kiraladığı Afganistan'ın en büyük bakır madenlerinden Mis-i Aynek Madeni'nin işletilmesindeki tıkanıklık Taliban döneminde de sürdü.

Afganistan'da Taliban yönetimi Maden ve Petrol Bakan Vekili Şehabeddin Dilaver, 19 Aralık 2021'de yaptığı açıklamada, Logar vilayetindeki bakır madenini işletme hakkını elinde tutan Çinli şirketin verdiği sözleri yerine getirmediğini öne sürdü.

Çin'in çıkarttığı bakırı Afganistan'da işleyeceği, 400 kilovatsaat elektrik üreten termik santral ve bir de demir yolu hattı inşa edeceği sözünü verdiğini hatırlatan Dilaver, bu konuda adım atılmadığından yakındı.

Öte yandan Afganistan'daki lityum rezervlerini incelemek üzere saha incelemeleri yapan Çinli şirketler, bölgedeki güvenlik durumunun uygun olmamasını gerekçe göstererek yatırım konusunda olumsuz raporlar verdi.

Vang'ın ziyaretinin söz konusu alanlarda değişim yaratıp yaratmayacağı merak konusu.

- ÇİN'İN AFGANİSTAN'A İLGİSİ

Kuşak ve Yol Girişimi kapsamında bölgede tarihi İpek Yolu güzergahında ulaştırma ve altyapı projeleri geliştiren Çin, Afganistan'da siyasi ve ekonomik istikrarın sağlanmasını çıkarına uygun görüyor.

Afganistan ile Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nden geçen dar bir sınır koridoru bulunan ülke, buradaki istikrarsızlığın kendi sınır bölgelerini etkilemesinden endişe ediyor.

Afganistan ayrıca dünyanın ikinci büyük ekonomisi olan Çin'e sanayi üretimi için ihtiyaç duyduğu, aralarında elektrikli araçlar ve mobil cihazlarda kullanılan pillerin üretildiği lityum gibi nadir metallerin bulunduğu bazı kritik ham madde ve kaynaklarına coğrafi açıdan en elverişli şekilde sağlama fırsatı sunuyor.